الف) تولید بر پایه كشتزارهای دامی

عشایر، سنت و سابقه دیرینه ای در دامداری دارند، از طرفی تقریباً تمام روستاهای ما روستاهای كشاورزی هستند. اگر قرار باشد دهواره های جدیدی با جماعتهای عشایری كوچنده پدید آید با فعالیت اصلی آنها بر محور پرورش دام ، آن هم تا جایی كه ممكن باشد دامپروری نوین امروزی صورت گیرد. این دهواره ها باید علوفه و خوراك دام تولید كنند. در چنین دهواره هایی نگرانی همیشگی و دیرینة مهندسین كشاورزی كشور دربارة جدایی كشاورزی از دامداری برطرف خواهد شد ونمونه ای از ادغام و هماهنگی كامل آن دو پدید خواهد آمد، و از تصور به تحقق خواهد پیوست. در این دهواره ها باید روشهای علمی اصلاح نژاد دامها به منظور افزایش محصول (بهره وری) اعمال گردد.

ب) تولید بر پایة صنعت

در جاهایی كه امكان ایجاد دهواره های عشایری بر پایة دامپروری نوین ممكن نباشد، پاسخ مسئله توسعه و تحول جماعتهای عشایری در صنعت است. مراد از صنعت بر خلاف تصور و روال فكری معمول، صنایع دستی و كوچك و كارهایی مانند گلیم بافی و جاجیم بافی نیست، این نوع صنایع میتوانند در مواردی درآمدهای جنبی و حاشیه ای ایجاد كنند و در طرحهای فقرزدایی به طور موقت به كار گرفته شوند، اما هرگز نمیتوانند محور تحول اقتصاد پویای نوینی باشند. از این نوع فعالیت و مهارتهای سنتی میتوان و باید به جای خود استفاده كرد اما دل و امید نهایی بستن به آنها فرصت و زمان را از دست دادن و به فاصلة عقب ماندگی از جهان متحول و در حال پیشرفت افزودن است. دلیلی نیست كه جوانان عشایری نتوانند در صنایع مدرن و مجتمعهای صنعتی بزرگ به كار گرفته شوند. دلایل و شواهد چنانكه پیش از این اشاره شد بر له این امر است. واحدهای صنعتی و حتی شكلی از پاركهای صنعتی جدید، در جایی كه تحول دامداری سنتی به دامپروری نوین ممكن نباشد، میتواند این نسل معلق را در منطقه نگهداری وجلوی اضمحلال میراث فرهنگی آن را بگیرد و به طور غیرمستقیم از بار مسائل شهری بكاهد.

«استراتژی كه كه از آن سخن گفتیم خط و مسیر حركت آینده را در چارچوب یك استراتژی جامع و همه جانبه، رشد و تحول و توسعه ملی را نشان میدهد. این استراتژی هم كلی، هم دراز مدت و هم اختیاری است. تحول باید با تدریج و با تدبیر همراه باشد.

فضاهای زندگی عشایر كوچنده بسیار متنوع و گوناگون است. این گوناگونی و تنوع باید همیشه به شمار آید. به این واقعیت مهم باید آگاه باشیم كه گاه طرح یا برنامه ای كه برای طایفه ای جواب مطلوب می دهد حتی برای طایفة همجوار ممكن است مناسب نباشد. برنامه ریزی در چنین مواردی و در برخورد سنجیده و عقلایی و دورنگرانه با اینگونه مسائل است كه منطق وزیبایی خود را به نمایش می گذارد.

«اصولا سازمان و ساختار اجتماعی جماعتهای عشایری به سازمان صنعتی بیشتر شباهت دارد تا به سازمان و ساختار روستایی

استراتژی های توسعه پیشنهادی گروه مطالعاتی هامون

این گروه كه مطالعات وسیعی پیرامون توسعة‌جامعة عشایر انجام داده است، استراتژیهای زیر را برای توسعه پیشنهاد می نماید:

1- توسعه و تحول نظام تولید عشایری جهت بهره بردرای بهینه از منابع و عوامل تولید، افزایش بهره وری و تأمین رفاه اقتصادی و شرایط معیشتی مناسب

2- گسترش فعالیتهای صنعتی در مناطق عشایری به منظور ایجاد فرصتهای جدید شغلی، افزایش درآمد، بهره گیری مطلوب از فرآورده های تولیدی، تقویت بنیادی تولید و تحول تكنولوژیك مناسب.

3- بهسازی و نوسازی مراكز جمعیتی و ایجاد و تجهیز كانونهای جدید برای تمركز جمعیت و فعالیتها

4- عمران و توسعة یكپارچه و هماهنگ مناطق عشایری، به ویژه سرزمینهای ایلی عمده به منظور كاربرد بهینه و همه جانبه از منابع و اراضی ، ایجاد تعادلهای زیست محیطی، استقرار مطلوب جمعیت و تمركز فعالیتها

نظریات ابراهیم حیاتی

الف) اسكان با مشاغل كشاورزی

بخش عمده ای از عشایر ایران در قشلاق یا ییلاق، دارای زمینهای كشاورزی قابل ملاحظه‌اند، بنابراین با حمایت از این قشر از طریق تأمین آب كشاورزی، واگذاری اراضی، آموزش و ترویج، اعطای وام و ... میتوان آنان را در همان محل خود اسكان داد.

ب) اسكان با شغلهای دامداری و دامپروری

میتوان یك زندگی دامداری توأم با دامپروری، زنبورداری و سایر مشاغل صنعتی را برای جذب جمعیت مازاد و تكمیل امور اقتصادی آنان توصیه كرد.

ج) اسكان با مشاغل دامپروری و صنعتی

گروهی از عشایر ایران نه دارای زمین كشاورزی و نه مراتع قابل استفاده هستند،‌برای این گروه پیشنهاد میشود كه نقاطی با ایجاد شرایط قطبهای صنعتی در هر استان پیش بینی شود و نسبت به استقرار عشایر داوطلب با در اختیارگذاشتن امكانات موردنیاز اقدام گردد. استراتژی توسعه زندگی عشایر باید بر محور اقتصادی دام استوار باشد یا به عبارت دیگر آمیخته ای از زراعت و دامداری و سایر قابلیتهای اقتصادی و اشتغال زا باشد. بنابراین تنها راه ادامة حیات و توسعة زندگی آنها كه خود نیز به آن گرایش دارند و توسعه ای سالم و بدون تخریب و مبتنی بر فرهنگ اقتصادی –اجتماعی آنهاست، اینگونه است كه با یك برنامه ریزی دقیق، باقی زمینهای قابل كشت را به خود آنها واگذار نمایند و با توجه به قابلیتها و پتانسیل های منطقه ای، مجتمعهای كوچك و بزرگ كشت (كشتی كه مكمل دامداری است) راه اندازی كنیم. اجرای این برنامه مستلزم مكان یابی و مطالعه آمایشی و قابلیت سنجی (بخصوص آب و خاك) و به دنبال آن آماده سازی مناطق مطالعه شده است كه با توجه به عوامل جغرافیایی و طبیعی مناطق مختلف شامل حفر و تجهیز چاه ، حفر كانالهای انحرافی،‌بهسازی چشمه ها و قنوات می باشد (حیاتی ، 1370 : 182).

4- نظریات دكتر حسینی

«من معتقد هستم، الگوی توسعه برای عشایر كشور باید یك الگوی بومی باشد، هیچ یك از نظریات و مدلهای توسعه عیناً نمی تواند در مناطق عشایری كشور عملی گردد، گر چه استفاده از نظریات و الگوهای توسعه و اطلاع یافتن از آنها مفید است، اما مدل توسعة عشایر كشور باید یك مدل بومی باشد. نظریات رشد از درون و بیرون، نظریات روستو و غیره از این جمله هستند ولی اطلاع داشتن از آنها مفید است. نظریات توسعه كه در كشور هندوستان و چین مطرح شده است به كشور ما نزدیكتر هستند، در مدل هند، توسعه را در سطح بخش دیده اند و تمام تدابیر برای توسعة بخش پیش بینی شده است. در چین،‌مدل توسعه منطقه ای است من معتقد هستم مدل توسعه بومی مشابه آنچه شیخ بهایی در مورد زاینده رود و چگونگی اثر آن در توسعه دیده است میتواند با توجه به پتانسیل های مناطق عشایری پیش بینی گردد، اما اگر دلایل عدم توسعه یافتگی و مشكلات فعلی را بدانیم، می توانیم به مدل مناسب توسعه دسترسی پیدا كنیم. در مدل توسعه، قالب و چارچوب و سطح واحد برنامه ریزی بسیار مهم است،‌با توجه به شناختی كه از جامعة عشایر دارم، واحد برنامه ریزی در حد «تیره» میتواند واحد مناسبی باشد. توسعه كشاورزی مبحث را باری توسعه عشایر رسیدگی به وضعیت معیشتی آنان می دانم و در كنار آن دسترسی به خدمات مختلف را توصیه می نمایم، معیشت را پایه و اساس و خدمات را چهاردیوار می دانم[1].»

5- نظریات دكتر عباس بخشنده نصرت

اسكان و تغییر شیوة تولید یك ضرورت است زیرا به منظور بازدهی اقتصادی فضائی نمیتوان با ادامة شرایط زیست كهن، امكان توسعه را در جوامع عشایر كوچنده به وجود آورد،‌مگر اینكه بنا به مقتضیات، برنامه های توسعه برای معیشت عشایر كوچنده در كوتاه مدت و دراز مدت ارائه نمود تا ضمن توجه به كل جامع عشایری، برای ثبات اقتصادی و حالت دینامیكی آن برنامه ریزی شود. همراه با تغییر معیشت،‌باید در شیوة تولید آنان نیز تغییر اساسی به وجود آید. از این رو، شیوة تولید را باید از دامداری سنتی به دامپروری صنعتی تغییر داد. در این زمان باید شرایط برخورداری از فناوری را به منظور بهره وری از طبیعت مهیا نمود تا با توجه به تغییرات اجتماعی ، اقتصادی، مبانی معیشت و شیوة تولید منطقه ، زندگی عشایر را بدون تخریب فضای زیستی تغییر داد.

برای شیوة تولید صنعتی توصیه دیگری نیز محقق می باشد :

«علل اصلی پیشنهاد دامپروری صنعتی بدان سبب است كه این جماعت، پایه زندگی خود را با دام آغاز نموده اند و در این راه از هر گروه دیگری تجربه و آگاهی بیشتری دارند و اگر در همین رابطه بتوان زمینه ای مهیا نمود، امید موفقیت بیشتر است. به همین جهت در این قسمت میتوان از مراحلی آغاز نمود كه با بهره گیری از تجربیات سنتی، توسعه صنعتی شكل گیرد و پذیرش آن برای نسلهای آینده نیز به سهولت انجام شود و در نتیجه ضمن تأمین تولیدات دام و یكجا سكونت گزیدن، میتوانند از كلیه امكانات رفاهی، زیربنایی و سرویسهای لازم برخوردار گردند.

6- نظریات دكتر پاپلی یزدی

«كانونهای ایجاد شده برای اسكان از جمله گل افشان، قراب و بكان، باید به عنوان مرحله ای از فرآیند كلی دیده شوند. اگر شهرك به عنوان انتهای فرآیند دیده شود، موفق و اقتصادی به نظر نمی رسد. چنانچه ایجاد شهرك و توسعة ایجاد شده به عنوان مرحله ای از مدرنیته باشد آنگاه مهم و اقتصادی است. باید اقتصاد این مكانها به صورت پویا باشد، زمینه های مهم اشتغال و زنجیرة تكمیلی اشتغالات باید پیش بینی گردد و تلاش كرد در این مكانهای اسكان، سهم محصول صنعتی بیشتر گردد و تأسیسات پشتیبانی فرآیند تولید نیز باید بوجود آید.

از دام و كشاورزی صدها محصول دیگر میتوان به وجود آورد و این دو را باید به عنوان معدن دید،‌بهره دهی سرمایه در این كانونها باید بیشتر از روستاهای سنتی شود، با استفاده از علوم و كار ترویجی می توان در تولیدات از نظر كمی وكیفی تحول ایجاد نمود،‌تجربه دامپروری در كشورهای دیگر و تولید چند برابر داشتن دامپروری ها الگو قرار گیرد، در بلندمدت روی دام بزرگ فكر شود، از حیث تخصصی و آموزشی و شكل خانواده میتوان كارهای علمی و تخصصی و منطبق با شرایط روز نمود.

70 راهبردهای پیشنهادی كنفرانس بین المللی DANA

در آوریل 2002 بالغ بر سی متخصص با گرایشهای مختلف در علوم اجتماعی و علوم طبیعی در كشور اردن گرد آمدند تا در كنفرانس «دانا» با عنوان «جوامع كوچنده و حفاظت منابع طبیعی» با هدف ضرورت ملاحظة حقوق جوامع محلی و بومی، سیاستها و برنامه های حفاظتی و تأثیر آن بر حیات و زندگی عشایر را مورد بررسی قرار دهند كه سرانجام در بیانیة كنفرانس موارد زیر مورد تأیید قرار گرفت :

«فشارهای ناشی از رشد جمعیت، الگوهای ناپایدار مصرف، تغییرات آب و هوایی و قدرتهای اقتصادی جهانی و ملی هم حفاظت از منابع زیست و هم زندگی جوامع محلی و بومی را به مخاطره انداخته است،‌كوچندگان مورد تبعیض واقع شده اند و سرعت تغییر دنیا، زندگی این جوامع را به تحلیل می برد و حیات آنان به عنوان جوامع شاخص مورد تهدید قرار گرفته است، معهذا اقشار كوچنده هنوز نقش بارزی در پایداری اكوسیستم، تنوع ژنتیكی و گونه ای ایفاء می كنند.

در مدت 22 سال حكمرانی كریم خان زند (1757-1779) مردم از یك دورة ‌صلح و آرامش برخوردار شدند و توانستند خرابیهایی كه در اثر جنگهای داخلی به وجود آمده بود تا حدودی ترمیم كنند. و در این دوران دوباره پای اروپائیها به ایران باز شد زیرا قبل از آن بر اثر حمله افغانها و اغتشاشات داخلی نمایندگی‌های تجاری اروپایی در ایران تعطیل شده بود.

به طور كلی در مناسبات سیاسی خارجی كریم خان زند به دو دسته از كشورها بر می‌خوریم:

1- كشورهای همسایه مانند عثمانی و روسیه و تا حدودی هندوستان

2- كشورهای اروپایی

دستة اول كشورهایی هستند كه ارتباط آنها با دولت مركزی ایران به دلیل سوابقشان از زمان صفویه بیشتر جنبة سیاسی داشت تا تجاری و بازرگانی و در دسته دوم كشورهای هلند، انگلیس و فرانسه قرار دارند كه انگیزة اصلی ارتباط آنها با ایران كسب سود و منفعت از طریق ایجاد دفاتر بازرگانی در بنادر خلیج فارس بود، چه آنها ایران را كشوری سودآور می‌دانستند.[1]

این كشورها با توجه به این كه می‌خواستند در روابط خود با ایران با امپراطوری وسیع و گسترده عثمانی رقابت نمایند و به نوعی موازنة قوا دست یابند تا برای گسترش روابط خود با ایران عملاً باعث تضعیف و یا محدودیت قدرت رو به گسترش عثمانی را موجب شوند.

سیاست خارجی كریم خان زند در ارتباط با دسته اول گاهی به مصالحه و گاهی به جنگ و درگیری – بجز هندوستان – انجامید. در رابطه با كشورهای اروپایی وكیل ابتدا سعی كرد با توجه به ضعف مفرط نیروی دریایی خود كمك و پشتیبانی آنها را در سركوبی میر مهنا كه سواحل و بنادر جنوبی ایران و راههای آبی خلیج فارس را ناامن كرده بود به دست بیاورد تا جایی كه حتی در رابطه با مزاحمتهای اعراب بین كعب به رهبری شیخ سلیمان تعهد كرد خسارت وارده به كشتیهای انگلیسی كمپانی هند شرقی را جبران كند ولی وقتی دورویی و ضعف پشتیبانی آنها را از طرحهای خود مشاهده كرد، دست به اقدامات دیگری زد كه به آن پرداخته می‌شود.

در عهد كریم خان هر چند روابط تجاری ایرانی بیشتر با انگلستان بود اما چون با هوشمندی خاصی می‌دید چگونه انگلستان بر تار و پود اقتصادی هندوستان مسلط شده است سعی كرد هرگز خود را اسیر سیاستهای اقتصادی و بازرگانی انگلیس نسازد.

روابط ایران و عثمانی

در عصر زند مناسبات ایران و عثمانی بیشتر جنبة‌ سیاسی داشت اگر چه ارتباط بازرگانی را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. مرزهای طولانی مشترك بین دو كشور، اختلافات سیاسی بر سر اشغال برخی مناطق مرزی – كه اغلب متقابلاً صورت می‌گرفت- و گاه جانبداری از برخی اعراب مرزنشین از جانب یكی از دو كشور، وجود اماكن مقدسه شیعیان در خاك عثمانی و علاقة شیعیان ایران به زیارت ایران اماكن و بالاخره راه تجاری ایران به بازار تجارت جهانی از طریق عثمانی به طور كلی موضوع اصلی ارتباط دولت ایران و دولت عثمانی را تشكیل می‌داد. زمانی به دلیل برخی از این موارد و گاه به علت تشدید یكی از آنها روابط ایران و عثمانی شكل دیگر به خود می‌‌گرفت.

البته راه زمینی و تاریخی تجارت ایران به مركز مهم بازار وقت یعنی حلب از خاك عثمانی می‌گذشت و این راه نسبت به سایر راه‌ها كوتاه‌تر بود. با این همه تجار ایرانی هفته ها و ماه‌ها در كشور عثمانی به سر می‌بردند تا بتوانند كالاهای خود را در مراكز تجاری وقت در نواحی غرب عثمانی عرضه كنند، البته غیر از مخارج راه و هزینه حمل و نقل، گاه می‌بایستی عوارض سنگینی نیز بپردازند همچنین زوار ایرانی نیز گاه از پرداخت عوارض معاف نبودند. افزون بر‌آن ایرانیان مسافر مورد آزار عثمانیان قرار می‌گرفتند كه گاه تلفاتی نیز به همراه داشت همچنین عوامل دیگری نیز بر مناسبات ایران و عثمانی تأثیر می‌گذارد.[2]

در زمان كریم خان اعراب بنی كعب كه در ساحل راست اروند رود ساكن بودند و از تعدیات والی بغداد به ستوه آمده بودند به سرداری شیخ سلیمان از اروند رود گذشته و در ناحیه فلاحیه خوزستان ساكن شدند.

لذا هدفهای مشخص اصلی برنامه‌های توسعه می‌یابد محور قرار دادن ابعاد انسانی بشر و ارتقاء كیفیت این جنبه‌ها باشد. بنابراین توجه به جنس مونث نه به عنوان نیمی از نیروی كار بلكه به عنوان نیمی از جمعیت و انسانهایی كه مستحق توجه بیشتر می‌باشند می‌بایست مد نظر برنامه‌های توسعه باشد.

در این راستا ؟ زن و توسعه از دهه‌های بعد از 1960 وارد ادبیات توسعه گردید و در انی میان بخشی از این رسالت بر دوش جغرافیای انسانی كه قطب مهم و كار آمد مطالعات انرا ـ انسان تشكیل می‌دهد قرار گرفت.

مساله اساسی كه در ابتدای تحقیق مد نظر بوده است تأكید براین نكته داشته كه زنان دارای نقش چندگانه‌ای در خانواده و جامعه می‌باشند، لیكن نقش تولیدی زنان روستایی بصورتی پنهان به انجام رسید دكتر تجلی اقتصادی و حتی اجتماعی یافته است. همچون از آنجائیكه بنیان اقتنصادی قریب به اتفاق روستاهای كشور، كشاورزی و فعالیتهای وابسته بدان می‌باشد، بهره‌گیری از نیروی كار زنان عمدتاً در امور حاشیه‌ای، پرزحمت و بعضاً طاقت فرساست. اما در عین حال كار زنان نقشی اساسی در ممانعت از سقوط خانوار روستایی در فقر مطلق دارد.

اصولاً امر اشتغال در جامعه روستایی بسیار پیچیده است و وضوح و روشنی كه در اكثر بخشهای شهری یافت می‌گردد در آنجا دیده نمی‌شود. این وضعیت در رابطه با زنان روستایی از شدن بیشتری برخوردار است خصوصاً این امر زمانی روشن می‌گردد كه توجه داشته باشیم فعالیت زنان روشتایی بیش از مردان تحت تأثیر شرایط و عوامل گوناگون اقتصادی ـ اجتماعی ـ فرهنگی و اكولوژیكی است علاوه بر این در خلال پژوهش روشن شد كه كار كشاورزی از نظر زن روستایی منطقه تالش دارای پایین‌ترین ارزش و منزلت بوده و عمدتاً به جهت الزامات اقتصادی بدان پرداخته‌اند و به محض بر طرف شدن نیازهای اقتصادی خانواده از نیروی كار كشاورزی خارج می‌شده‌اند از سوی دیگر زنان مورد نظر عمدتاً ترجیح می‌دادند كه در زمین مزروعی خانواده كار می‌كنند و تنها تعداد كمی كار مزدی را مرجع می‌دانستند. این امر بیانگر وجود زمینه‌های گرایش به خود اشتغالی برای زنان روستایی می‌باشد.

پیشنهادات:

آموزش زنان = آموزش جامعه

با توجه به بررسیهای انجام شده نكات زیر برای بهبود وضعیت موجود منطقه پیشنهاد می‌گردد:

ـ بیمه و تأمین آینده زنان روستایی؛ به رغم فعهالیتهای كشاورزی زنان، آنان همواره به عنوان خانه‌دار شناخته می‌شوند و از مزایای بیمه بازنشستگی، بیمه درمان و غیر محرومند.

ـ تأمین اعتبار و نهاده‌های كشاورزی؛ به علت مالكیت محدود زنان روستایی در خصوص زمین، امكان دسترسی به اعتبارات و نهاده‌ها برای زنان مشكل است.

ـ تدوین قوانین حمایت از حقوق زنان روستایی؛ هر گونه برنامه‌ای برای دفاع از حقوق زنان روستایی باید مبتنی بر پشتبانی قانونی باشد. لازم است در صورت لزوم قوانین مربوط به این امر تصویب شود.

ـ ایجاد اشتغال مناسب برای زنان كشاورز؛ از آنجا كه تنوع شغلی در روستاها كم است و درآمد حاصل از آن نیز اندك است، ضرورت دارد كه صنایع دستی و صنایع غذایی در روستاها جهت اشتغال زایی ایجاد گسترش داده شود.

ـ توزیع عادلانه امكانات؛ موقیعت زنان به گونه‌ای است كه هر نوع امكانات اعطائی به روستاها بیشتر نصیب مردان می‌شود تا زنان. ضروری است كه با اندیشیدن تمهیداتی نسبت به تبعیض اقدام شود.

ـ تواناسازی زنان روستایی برای استفاده از فناوری اطلاعات و ارتاباطات به منظور بهبود معاش و وضعیت خانواده و محیط پیرامونشان و تقویت صدای آنان در سطح ملی و محلی.

فناوری اطلاعات و ارتباطات اعم از جدید و سنتی می‌تواند زنان كشاورز را در امور مدیریت مزرعه از هنگام تصمیم‌گیری برای كاشت محصولات تابرداشت، عرضه و بازاریابی محصولات هدایت و راهنمای كند.

بر این اساس دختران در زنان روستایی با توجه با توجه به نقشهای جنسیتی خود نظیر عامل تولید، مدیر منزل، تصمیم‌گیر و تصمیم ساز و عضو مؤثر در پیكره اجتماع به اطلاعاتی درباره اعتبارات، نهاده‌های كشاورزی، فنون و عملیات كشاورزی ، بهداشت و محیط زیست نیاز دارند.

ـ تلاش برای تقسیم منصفانه وظایف خانگی بین اعضای خانواده‌های روستایی.

ـ ارتقای فرهنگ و آگاهی‌های عمومی جامعه روستایی، در زمینه نیاز و مسائل زنان و تأكید بر اصلاح باورهای نادرست.

ـ سواد آموزی زنان به عنوان اهرمی قوی برای رشد معیارهای زندگی و گسترش مشاركت آنها در فعالیتهای اجتماعی اقتصادی، فرهنگی و … محسوب می‌شود.

ـ تلاش در تغییر و اصلاح آمارنامه‌ها و تعریف شغل و معیارهای تمیز شغل خانگی و مشاغل بیرونی و وارد كردن زنان روستایی و اشتغالات آنها در عرصه شغل.

بها دادن بیش از پیش به كار آنها.

5. خط مشی‌ها و استراتژیهای زیر برای حفاظت محیط زیست پیشنهاد می‌گردد.

ـ افزایش نرخ با سوادی از طریق اجرای برنامه‌های سواد آموزی.

ـ اقدام عاجل در مورد تأمین امكانات آموزشی برای زنان به خصوص آموزشهای زیست محیطی، بهداشتی، كشاورزی و آموزشهای پایه و تلاش در جهت رفع تبعیض موجود همان زنان و مردان در زمینه برخورداری از امكانات آموزشی.

ـ تأمین نیازهای اولیه و ابتدایی زنان روستایی برای رفع نیازهای اولیه آنا به منظور جلوگیری از انهدام منابع طبیعی.

ـ شناسائی موشهای نسبی به كار گرفته شده به وسیله زنان روستایی در حفظ مراتع و كاربرد آنها به روشهای نوین.

ـ ایجاد و توسعه تعاونی‌های زنان روستایی به منظور افزایش در آمد زنان و كسب آگاهی‌های بیشتر در نتیجه كمك به حفظ محیط زیست.

پیوستها:

نقش سازمانهای غیر دولتی NGO و مشاركت زنان در پروژه‌های توسعه:[1]

با تأكید پیشبرد توسعه، در اواخر 1960 بسیاری از مؤسسات رفاهی و سازمانهای داوطلب فعالیتهای خود را در كشورهای در حال توسعه گسترش دادند و غالباً بخشها یا سازمانهایی را شبیه‌ به  گروهها و سازمانهای مادر در كشورهای توسعه یافته بود آوردند.[2]

به دنبال آن در آغاز 1970 همانطور كه بیان گردید تصور اینكه انتقال تكنولوژی و سرمایه از كشورهای توسعه یافته به سمت كشورهای در حال توسعه باعث رشد برابر خواهد شد مودر انتقاد قرار گرفت و استراتژیهایی با تأكید بر اضمحلال فقر و دستیابی به برابری ظاهر شد. در همین زمان پروژه‌ها به داده‌هایی دست یافتند كه مستقیماً فقرا را مورد حمایت قرار گرفتند و به موازات آن سازمانهای آسایش و رفاه اجتماعی شروع به انتقال خود به آژانسهای توسعه نمودند. در طی این دوره قابلیت دسترسی به سرمایه‌ها سبب بوجود آمدن سازمانهای غیر دولتی ( NGO )[3] جدید شد. موضوعات كلی آنها در رابطه با اینكه تفون اقتصادی و سایر خدمات را برای فقرا تهیه نمایند ـ شبیه به مؤسسات رفاهی قبلی بوده است برای مثال برخی از آنها غدارسون‌های مشاركتی را برای تهیه اعتبار خدمات كشاورز، بازاریابی و سایر خدمات را سازمان دادند و برخی دیگر همچنان به گسترش و توسعه تجارتهای كوچك اهتمام ورزیدند. [4]

در این مقاله، به كار صاحب نظرانی كه در حمایت از این مسئله بحث كرده اند اشاره می كنیم و به بررسی اطلاعات مصاحبه ای و ارتباطی كه این موضوع مورد و بحث را مورد حمایت قرار می دهند می پردازیم. در پایان، به دو آزمایش تجربی از این فرضیه رجوع می كنیم.

در این آزمایشات، كه در سال 1978 و 1982 انجام شد، حد معمول علاقه هم پیمانان مرد و زن با یكی از سه تقاضا با معشوقه احتمالی برخورد می كند: امشب بریم بیرون؟ یا

به آپارتمانم می آئی؟ یا من همبستر می شی؟ اكثر مردان مایلند بازنی كه به آنها نزدیك شده است یك رابطه نامشروع جنسی داشته باشند. زنان اینگونه نیستند. هیچ زنی موافق با یك رابطه نامشروع جنسی نمی باشد. بسیاری از دلایل احتمالی برای این تفاوت های جنسی اشاره شده مورد بحث قرار گرفته اند.

این مطالعات در سالهای 1978 و 1982 صورت گرفتند. از زمانی كه چگونگی تهدید ایدز در مبتلا كردن مردان و زنانی كه مایل به ملاقات هم، رفتن به آپارتمان، یا در شرایط غیر منتظره جنسی قرار گرفتن دنبال شد، این مسئله اهمیت یافت.

پیش زمینه كلی

با توجه به نگرشات كلیشه ای فرهنگی، مردان برای رابطه جنسی علاقمندتر هستند، این زنانند كه محدودیتها در چنین فعالیت هایی قائل می شوند (مك كورمیك[1]، 1979، هاتفیلد،[2] 1983، و پپلین،[3] 1983). صاحب نظران از گوناگونی در نسبت با این اظهار نظر موافق بوده اند. آنچه كه آنان اختلاف نظر دارند در این مورد است كه چرا چنین تفاوت هایی در جنسیت وجود دارد. محققان مصاحبه و اطلاعات ارتباطی زیادی را جمع آوری كرده اند كه حمایت فراوانی را برای این موضوع مورد بحث فراهم ساخته اند. با این وجود، هیچگونه حمایت عملی برای این فرضیه وجود ندارد. در این تحقیق، آزمایشی تجربی از این موضوع را گزارش می دهیم.

اجازه دهید با مرور تئوری و اطلاعات موجود شروع كنیم.

نظر زیست شناسان اجتماعی

از قدیم، تعیین كننده های زیست شناختی همچون زیگموند فروید[4] نشان دادند كه زیست شناسی سرنوشت می باشد و اینكه علاقه در فعالیت های جنسی اصولاً از طریق ژن ها، آناتومی، (كالبدشناسی) و هورمونها مشخص می شود. اولین زیست شناسان اجتماعی فرض كرده بودند كه مردان و زنان از لحاظ ژنتیكی به گونه ای تنظیم شده اند كه ذاتاً علاقمند به مهار/ تجربه جنسی هستند. (هاگن،[5] 1979، كندریك،[6] 1987، سیمونز،[7] 1979، یا ویلسون،[8]1975 را ملاحظه نمایید). سیمونز (1979) اظهار داشت كه احتمالاً مقایسه مردان و زنان موثرترین شیوه موجود در مرتب كردن اطلاعات گوناگون در زمینه تمایلات جنسی انسان می باشد (صفحه 4). حیوانات آن دسته از صفات را به ارث می برند كه تضمین می كنند تا همان اندازه ژنهایشان را تا حد امكان به نسل بعدی منتقل خواهند كرد. این مسئله مزیتی هم برای زن و هم برای مرد است كه به همان اندازه تا جائی كه امكان دارد بچه ای زنده را بدنیا آورند. اما مردان و زنان در یك لحاظ مهم تفاوت دارند. برای اینكه فرزندی بوجود آید، مردان نیاز دارند كه تنها مقداری ناچیز انرژی مصرف كنند، احتمالاً یك مرد می تواند پدر تقریباً تعداد زیادی از بچه ها باشد. برعكس، یك زن می تواند تنها تعدادی محدود فرزند را بدنیا آورد و بزرگ كند، این مسئله به نفع اوست (زن) كه آن بچه های كمی كه آبستن شده است را حفظ كند. سیمونز اظهار داشت“ تفاوت های بسیار زیاد جنسی در حداقل نیروگذاری والدین و در فرصت های تكثیر و محدودیت ها روشن می سازد كه چرا انسان اندیشه ورز- یك انسان با تفاوت های كم جنسی- تفاوت های كامل جنسی در روان را نشان می دهد” (صفحه 4).

در بین تفاوت هایی كه سیمونز نقل كرده است این موارد وجود دارند: 1) مردان علاقه مند به معشوقه های مختلف جنسی می باشند؛ زنان اینگونه نیستند؛ 2) برای مردها فعالیت های جنسی برابر با جوانی است. برای زنان فعالیتهای جنسی مساوی با قدرت سیاسی و اقتصادی است؛ مردان به طور جدی هر گونه دلیلی را برای رها نكردن زنان دارند (آنان از لحاظ ژنتیكی طوری برنامه ریزی شده اند كه تا جائی كه امكان دارد زنان زیادی را آبستن كنند. زنان هر دلیلی برای “ كمرو” شدن دارند. زمان می گیرد تا مشخص سازیم آیا مرد یك خطر ژنتیكی -  این احتمال دارد كه پرورشی.حفاظتی. تولیدی باشد - است. در تمام جوامع.، زنان بعنوان خدمت به مرد آمیزش می كنند. نه بر عكس آن.

اخیراً زیست شناسان اجتماعی و روانشناسان اجتماعی كشف كرده اند كه روند كمی پیچیده تر از آن است كه در ابتدا تصور می شد. كرت فروند[9] و همكارانش (1983 و 1986) اظهار داشتند كه عشقبازی بطور طبیعی شامل چهار مرحله است: a) اولین نظر و موقعیت یك معشوقه احتمالی (b رفتار متقابل قبل از لمس كردن (برای مثال، لبخند زدن به كسی، خندیدن، عشوه گری كردن، صحبت كردن، c) تاثیر متقابل لامسه ای (لمس كردن، در آغوش گرفتن) و d) سبب برخورد اندام های جنسی شدن. تعداد زیادی از نویسندگان بیشتر از آنچه كه جامعه شناسان زیست شناختی تصور می كرده اند متوجه شده اند كه زنان نقش بسیار موثری را در سه مرحله اول از ( معاشقه ) عشقبازی دارند، آنها بیشتر از كمك عمل می كنند، همچون دروازه بانها كه كار را متوقف می سازند. گالیر،[10]تراویس،[11] و آلگییر،[12] 1986؛ مور،[13]1985؛ پرپر،[14] 1985 را ملاحظه نمایید). برای مثال  مور( 1985) متوجه شد كه در بارِ زنان و مردان مجرد، آن زن است كه ارتباط را آغاز می كند.  آنها تمایل خود را به شیوه های مختلفی با اشاره می رسانند - با لبخند زدن، خندیدن، تكان دادن سرشان، یا بالا كشیدن دامنشان، گاهی خودنمائی می كنند ( در طول اتاق با حركت دادن زیاد باسن خود قدم می زنند.  شكم را فشار داده. سر را بالا كرده، پشت را قوس داده، بنابراین سینه هایشان به جلو كشیده می شود. ) سپس نزدیك می شوند - به سمت مرد و موقعیت خود كه در دو قدمی اشان است می روند. رفتار بعدی بستگی به مرد دارد. در صورتیكه مرد تمایل داشته باشد.  هر دو شروع به صحبت می كنند. با این وجود.، بالاخره مردها هستند كه باید ظاهراً روابط جنسی را آغاز كنند. به خصوص اولین باری كه رابطه جنسی رخ می دهد. پس از آن، اگرچه معمولاً مردان آغاز كنند ارتباط ه روابط جنسی می باشند زنان در سهیم بودن شروع مختارتر هستند.

تفاوت بین تدریس و یادگیری:

1- یادگیری در همه جا و همیشه و فنی بدون تدریس صورت خواهد گرفت یا در حالی كه هر تدریسی یاد داده نمی‌شود.

2- نظریه‌های دیگری، صرفاً به پدیده‌های یادگیری توجه دارد و همیشه معطوف به شاگرد است؛ به عبارت دیگر، نظریه‌های یادگیر، تبیین كننده‌ی چگونگی یادگیری و توصیف كننده‌ی شرایطی است كه با حصول آن‌ها یادگیری صورت می‌گیردو در حالی كه نظریه‌های تدریس باید به بیان كننده، پیش‌بینی كننده و كنترل كننده موقعیتی باشد كه در آن، رفتار معلم موجب تغییر رفتار آن  می‌شود. نظریه‌های یادگیری راه های یادگیری شاگرد را بیان می‌كند. در صورتی كه نظریه‌های ما تدریس توصیف كننده روش‌هایی است كه برای، وسیله معلم شاگرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و سبب می‌شود كه او یاد بگیرد.

3- نظریه‌های یادگیری بر اثر تحقیقات كشف شده است و توصیف كننده روابط تغییرهای مختلف یادگیری است، در حالی كه نظریه‌های تدریس به وسیله علمای تعلیم و تربیت وضع می‌شود.

4- وقتی كه تدریس می‌كنیم، فعالیت‌هایی را انجام می‌دهیم؛ اما وقتی یاد می‌دهیم ما شاگردان را به انجام فعالیت‌هایی وادار می‌كنیم.

5- اگر بخواهیم آن چه درس می‌دهیم یاد بدهیم، باید قادر باشیم شاگردان را درك كنیم و از آن چه در رفتار آنان اثر می‌گذارد آگاهی یابیم. نتیجه این كه اگر فعالیتی منجر به یادگیری نشود تدریس نیست.

روش تدریس در مكاتب فلسفی:

1- آرمان گرایی:[1] روش تدریس با تأكید بر خودكاری شاگرد، به تشویق محصلان به تفكر و راهنمایی آنها در انتخاب موضوع‌های  تفكر می‌پردازند و فرصت‌هایی فراهم می‌آورند كه محصلان معرفت‌های آموخته‌شان را در حل مسائل اخلاقی و اجتماعی مورد استفاده قرار دهند و ارزش‌‌ها و تمدن انسانی را بپذیرند. در نتیجه روش دیالكتیك مخصوصاً در موضوعاتی كه تفكر در آن دخالت دارد ترجیح دارد.

روش پروژه كه در آن شاگردان به صورت انفرادی یا گروهی، ضمن برخورد با مسئله، از روی طرح و نقشه به آزمایش و مطالعه می‌پردازند جزء رو‌ش‌های آموزشی می‌باشد.

اهمام روش عدم، در تحریك یادگیری مانند روش منطقی، روش مشمول و زیبا شناسی، روش ؟ و زیباشناسی، روش به كاربردن مجاز و روش آزمایشی قابل قبول است. به طور كلی موضوع درس از روش تدریس جدا می‌باشد.

2- واقع گرایی:[2] چون واقع گرایی علم محور است، روش‌های تدریس آن حالت آمرانه دارد. معلم باید روش را كه برای  دانش‌آموز و موقعیت آموزشی تناسب دارد به كار بندد و از دانش آموزان بخواهد كه حقایق را به یاد بسپارند، مقایسه كنند و توضیح دهند. همچنین با كشف و تعبیر و تفسیر روابط، معانی و مفاهیم تازه‌ای پیدا كنند. روش تدریس معلم بر محسوسات مبتنی است و به جای تلقین معلومات به دانش‌آموزان فرصت‌هایی فراهم می‌آورد كه ایشان شخصاً به بررسی و اكتشاف بپردازند و حقایق را دریابند. بنابراین از روش سخنرانی، بحث و گفتگو و آزمایش استفاده می‌شود. همچنین ارزشیابی بسیار مهم و ضروری است و باید در هر گونه آموزش با معیارهای عینی انجام گیرد.

3- طبیعت گرایی:[3] به نظر طبیعت گرایان آموزش و پرورش باید امكان رشد طبیعی‌تر برای كودك فراهم سازد و تربیت وقتی حقیقی خواهد بود كه به طبیعت و نیروها و امیال كودك فرصت دهد كه به سرعت رشد و نمویی یابند و باید از هر گونه دخالت دخالت خود را رد كرد. تجربه مهم‌ترین روش تدریس است. كودك باید اشیا را پیش از الفاظ یاد بگیرد و همین اصل معلمان را وادار می‌كند كه تنها به روش كتاب در تدریس اكتفا نكنند. بلكه دانش‌آموزان شخصاً به تجربه و فعالیت بپردازند. منبع علم تجربه خود دانش آموز است و معلم فقط نقش راهنما را دارد. تدریس باید با روح بازی همراه باشد و بازی روش طبیعی در آموزش و پرورش است. معلم نباید از روش‌های تدریس قالبی و كلیشه‌ای استفاده كند بلكه باید روش‌های منطبق بر طبیعت دانش‌‌آموزان را كشف كند و به كار بندد. به بیان دیگر، روش تدریس باید روش طبیعی باشد نه ساختگی و تصنعی.

4- عمل گرایی:[4] چون عمل گرایی دانش آموز محور است روش تدریس تابعی از تفاوت‌های فردی خواهد بود از مهمترین روش‌های تدریس، روش حل مسئله است كه در این روش كودك را با مشكلات و مسایل عملی در زندگی مواجه می‌كنند تا شخصاً درباره آنها بی‌اندیشد و برای حل‌ آنها بكوشد.

5- وجود گرایی:[5] معلم اكنرئتائیسالیست هرگز هدف‌ها شخصی را به دانش‌آموزان تحمیل نمی‌كند و وظیفه‌ او راهنمایی دانش‌آموزان است و به طور غیر مستقیم فرصت‌هایی فراهم می‌آورد كه دانش‌آموزان برانگیخته شوند و شخصاً فعالیت كنند. دیالكتیك سقراطی روش مناسبی برای معلمان اكنرئتائیسالیست است. گفت و شنود می‌تواند سئوالاتی را برای دانش‌آموزان مطرح كند تا آنها نسبت به شرایط زندگی خویش آگاهی حاصل كنند. در روش گفت و شنود معلم اكنرئتائیسالیست بر خلاف مربی ایده‌ئالیست پاسخ سئوالاتی مطرح شده را نمی‌داند. در حقیقت بهترین نوع سئوال فقط در معنی‌آفرینی خود دانش‌آموز قابل پاسخ است.

6- پست مدرنیسم:[6] به نظر پست مدرنیست‌ها، تعلیم و تربیت فرآیندی دو سویه و متعاملی در دانشگاه زندگی است نه انتقال دانش و معلومات. گفتگوهای انتقادی، مهم‌ترین روش تدریس در پست مدرنیسم است.

7- فلسفه تحلیلی:[7] معلم باید سر دانش آموز را به دانش گرایش علمی و ذهنی باز و عینی تشویق كند و فعالیت‌های آموزشی خود برای پایه تجربه‌های شخصی دانش‌آموزان و تحلیل انتقادی مطالب درسی انجام دهد.

1- بنیاد گرایی:[8] بنیادگرایی خالی از سرگرمی و پیرایه‌هاست و آموزشگاه باید روش‌های سنتی انضباط ذهنی را محفوظ به اردو مفاهیم بنیادی را به كودك بیاموزد حتی اگر لازم باشد كه این مفاهیم را به سطح روان شناختی و فكری كودك تعمیم دهد.

2- پایدار گرایی:[9] روش تدریس تعلیمی یا دستوری بوده و نظارت فردی وجود دارد. همچنین از روش سخنرانی و گفت و شنود هدایت شده استفاده می‌شود.

3- پیشرفت گرایی:[10] در پیشرفت گرایی كودك مدار است و روش تدریس باید بر همكاری، یادگیری اجتماعی، علایق و فعالیت‌های ناشی از زندگی كودك مبتنی باشد. در نتیجه روش حل مسئله یا پروژه بر تلقین محتوای درسی مقدم است.

4- بازسازی گرایی:[11] روش تدریس باید فعالیت خود دانش‌آموزان را برانگیزد و به آن‌ها فرصت انتخاب بدهد یعنی هم دانش‌آموزان در تعیین و انتخاب هدف‌های عینی و رفتاری نقش مناسبی ایفا كنند تا توان تصمیم‌گیری فردی و گروهی در آن‌ها رشد یابد.

روش تدریس از نظر مربیان تعلیم و تربیت

1- سقراط:[12] سقراط معتقد بود كه دانش در طبیعت افراد وجود دارد كافی است كه معلم زمینه را مساعد كند و به شاگردان كمك نماید تا او خود به دانش مورد نظر برسد و از این جهت كار خود را به ماهی‌هایی تشبیه می‌كرد. سقراط در جلسات بحث با شاگردانش، ابتدا به انتقال اطلاعات یا پاسخ به سئوال یا مسئله‌ای نمی‌پرداخت. بلكه از راه پرسش‌های متوالی، افراد را به تفكر وامی‌داشت و آن‌‌ها را قدم به قدم هدایت می‌كرد تا خود جواب درست را كشف كنند.

آموزش باید حركتی تدریجی و گام به گام از ساده به پیچیده از آنهم به دشوار، از عام به خاص و از قلم و حس به قلم و فهم باشد.

بر اساس پیش بینی های بعمل آمده از سوی دفتر آمار جمعیت واشنگتن كه در سال 1993 انجام گرفته جمعیت جهانی در هر 11 سال تقریبا 1میلیارد نفر افزایش می یابد و در سال 2100 یعنی در پایان قرن آینده در سطح 5/12 میلیارد نفر تثبیت شده است.

در كشورهای توسعه یافته فعالیتهای پیگیر سرویس های تنظیم خانواده منجر به كاهش نرخ رشد كل جمعیت از 2/ در سالهای 1960 به 7/1 % در حال حاضر شده است ولی با تمام این تلاشها در اكثر كشورهای توسعه نیافته خانواده ها امكانات و آگاهی كافی برای اقدام به روشهای ضد بارداری را ندارند. و به طور كلی در حال حاضر 300 میلیون زوج در دنیا دسترسی به سرویسهای تنظیم خانواده ندارد.

چگونه حاملگی بوجود می آید

دستگاه تناسلی مرد: شامل غده پروستات- لوله های منی بر – بیضه- آلت دستگاه تناسلی زن : شامل تخمدان ها لوله های رحم , رحم مهبل و دستگاه تناسلی خارجی می باشد.در حول و حوش روز چهاردهم طبق عادت ماهیانه یك تخمك از یكی از تخمدانها پرتاب می شود و این تخمك وارد لوله های رحم می شود برای اینكه تخمك تبدیل به تخم گردد باید مرد و زن با هم نزدیكی كنند و اسپرم مرد از طریق انزال وارد رحم زن می شود اسپرم خود را به تخمك رسانده و با آن لقاح می كند و تخم بوجود می آید تخم در مخاط رحم جایگزین می شود و پس از گذشت 9 ماه تبدیل به جنین كامل می شود و به دنیا می آید. بشر برای تداوم حیات خود نیاز به تداوم نسل دارد همان چیزی كه اصطلاحاً تناسل یا تولید مثل نامیده می شود.

روشهای جراحی جلوگیری از بارداری

بستن لوله ها یا عقیم سازی توسط جراحی پر طرفدارترین شكل پیشگیری از بارداری در میان زوجهای واقع در سنین باروری می باشد.در سال 1987 مطابق با اظهار انجمن داوطلبان بستن لوله به طریق جراحی نزدیك به 976000 عمل بستن لوله در ایالات متحده انجام شده كه 66 درصد آنها روی زنان صورت گرفته است.

تا چندین سال اخیر ,بستن لوله در زنان به عنوان یك روش تنظیم خانواده توسط گروههای مختلف اجتماعی محكوم شده بود. برای مثال تا سال 1969 ,كالج آمریكائی متخصص زنان و زایمان توصیه می كرد كه هر خانم 30 ساله پیش از بستن لوله ها,باید چهار بچه سالم داشته باشد. حتی امروزه محدودیتهای اعمال شده توسط دولت مركزی باعث گردیده كه نانی كه تمكن مالی لازم ندارند از بستن لوله ها بی نصیب بمانند چرا كه ممكن است بودجه سازمان ارائه دهنده این خدمات قطع شود. این محدودیتها علاوه بر نسلهای آینده در نظر نردانی كه آنها را اعمال كرده و ترویج داده اند هم مسخره بنظر خواهند رسید.

بستن لوله ها در زنان

بیش از 5 میلیون زن در ایالات متحده و در خلال سالهای دهه 1970 تحت عمل جراحی بستن لوله ها قرار گرفتند . از لحاظ پزشكی , این عمل را در حین سزارین انجام می دهند.در زنانی كه به صورت واژینال زایمان می كنند, اوایل دوره نفاس زمان دلخواهی برای بستن لوله هاست. لوله های فالوپ به طور مستقیم در زیر دیواره شكم قرار داشته و در دسترس هستند كه البته این حالت به مدت چند روز پس از زایمان وجود دارد.

بنابراین انجام عمل جراحی ساده بوده و نیاز به بستری شدن دراز مدت ندارد .وجود تمامی این عوامل باعث می شود كه انجام عمل را در این زمان كم خطر تر از هر زمان دیگر بدانیم.

بستن لوله ها بلافاصله پس از زایمان واژینال ,معایبی به دنبال دارد. از آنجا كه مادر معمولاً چند زاست ,احتمالاً بدون دریافت بی حسی مناسب برای وارد شدن به حفره صفاق زایمان نموده است.به این دلایل بعضی تمایل دارند كه 12 تا 24 ساعت صبر كنند. برای مثال در بیمارستان پاركلند به منظور كاهش دوره اقامت در بیمارستان ,بستن لوله ها در اوایل دوره نفاس در بخش جراحی مامائی و در صبح روز پس از زایمان صوت می گیرد. احتمال ایجاد خونریزی پس از زایمان در زنان چند زا بعد از 12 ساعت نخست پس از زایمان , به مقدار قابل توجهی كاهش می یابد.مسئله دیگر آنكه وضعیت نوزاد را می توان در چند ساعت پس از تولد بصورت دقیق تری تعیین نمود.

حاملگی و تشخیص آن

زایمان در چشم اندازی وسیع

مامایی شاخه ای از طب است كه وضع حمل , پیامدها و عوارض آنرا مورد بحث قرار می دهد . بنابراین اساسا" دیدگاه آن متوجه پدیده حاملگی , زایمان و دوران نقاهت پس از زایمان و شرایط طبیعی و غیر طبیعی و اداره صحیح آن می باشد .

در چشم انداز ویسع تر , مامایی تولید مثل یك جمعیت را مد نظر قرار     می دهد . مراقبت های صحیح مامایی , سلامت فیزیكی و عقلانی را در بین زوج ها و نوزادان آنها برقرار می كند و تمایلات سالمی را در جهت مسائل جنسی , زندگی خانوادگی و موقعیت خانواده در جامعه بوجود می آورد .

اگر روند كنونی ادامه یابد ,مصرف انرژی و تولید آلاینده ها در طول 20 سال آینده دو برابر خواهد شد. امروزه 20 درصد از جمعیت جهان حدود 80 درصد از منابع زمین را مصرف و 80 درصد آلودگی جهان را تولید می كنند.مشكل واقعی فقط تعداد افراد نیست بلكه منابع مصرف شده و آلودگی تولید شده توسط هر فرد است.

جكوبسون ,محقق ارشد در انستیتو ورلدواچ چنین می گوید: رشد جمعیت مانع بزرگی در مقابل حفظ محیط زیست است.هر چه تعداد افراد بیشتر باشد تقاضا برای منابع زمین بیشتر است.ولی برخی از متخصصان توسعه معتقدند وقتی زنی منابع اصلی مورد نیاز در اختیارش نباشد تمایل بیشتری به داشتن بچه های بیشتر دارد, به این امید كه آنها كمكی باشند برای تقسیم كار سنگینی كه بر دوش مادر است.

در حالی كه زمین منطقه اقمت انها كه محل زندگی افراد دیگری نیز هست قادر به تاًمین واقعی حتی همان جمعیت اولیه نیست .این تله جمعیتی است .بسیاری از سیاستها و برنامه هایی كه تحت نام توسعه انجام میشود در واقع باعث وابستگی زنان به بچه ها به عنوان منبع لازم برای ایجاد موقعیت و امنیت میشود .افزایش سریع و مداوم جمعیت در جوامع جهان سوم تخریب محیط زیست را به مشكلی پیچیده تبدیل می كند .زنان كه روشهای پایدار بوم شناختی را فرا گرفته اند و دانش مبسوطی در مورد تمنوع ژنتیكی دارند , در روند توسعه نادیده گرفته می شودو در واقع هوشیاری انها هدر می رود .

رسیدن به اهداف توسعه بدون پاسخگویی به مسائل برابری و عدالت كه كاملاً  جهانی و فراگیر هستند . (مانند نابودی فقر ,حفظ اكوسیستم ها و ایجاد تعادل بین فعالیتهای انسان و منابع زیست محیطی )امكان پذیر نیست .

رشد جمعیت و تخریب محیط زیست

بوم شناسی و جمعیت در شرایط امروزه دو واژه مخالف هستند. مقدار جمعیت و میزان رشد آن(اگر فقط عامل اصلی نباشد) یكی از عوامل اساسی در تخریب محیط زیست ,كاهش منابع غیر قابل تجدید , صدمه غیر قابل جبران به زیست كره می باشد.

این اتهام قابل دركی است.انسان عامل فرایندهای توسعه است و هر چه تعداد انسانها و روند رشد آنها بیشتر باشد ,تخریب محیط زیست هم بیشتر خواهد بود.به همین دلیل است كه محدود كردن رشد جمعیت یكی از اولین اقدامات در زمینه حفظ محیط زیست است.

كاهش رشد جمعیت جهان و تثبیت تدریجی تعداد انسانهایی كه روی زمین زندگی می كنند , از اهداف مسلم جامعه بین المللی است . به دلایل مختلف با سرمایه گذاری اقتصادی در جهت بهبود سطح رفاه انسانها با سرمایه گذاری جمعیتی در جهت حفظ رشد تعداد ساكنان زمین در تضاد است.این مساله مشكلات مستقیمی در امور زیست محیطی به وجود می آورد.مكانیزمهای این فرایند باید مورد مطالعه قرار گیرند.با وجود این,قرار دادن مشكل جمعیت در محور مسائل حفظ زمین در شرایط فعلی می تواند بسیار منفعل كننده باشد و اشتباه جدی محسوب می شود.

نمی توانیم فقط كاهش رشد جمعیت را جواب مشكلات زیست محیطی بدانیم  زیرا پاسخ بسیار كندی در مقابل فوریت و شدت این مشكلات است . میزان رشد جمعیت انسان اجازه تغییرات ناگهانی را نمی دهد , مگر اینكه بحرانهای مرگ و میر فراگیر یا تغییرات همه گیر و سازماندهی شده ای در مورد باروری روی دهد . در مقایسه با دیگر گونه های جانوری ,تولید مثل انسان كند ,زمان بلوع جنسی دیر, زادآوری پائین و تعداد افراد پیر آن زیاد است.علاوه بر این عوامل ,مسائل ناشی از فرایند گذار جمعیتی باعث توقف انسان می شود.

بدین ترتیب حتی اگر زادآوری جهان را فوراً كاهش دهیم (به میزان دو بچه برای هر زوج) و این سطح را ثابت نگه داریم , به دلیل آثاری كه پراكنش جمعیت در عصر حاضر دارد و انتظار افزایش امید زندگی , جمعیت جهان به سیر صعودی خود تا یك قرن دیگر ادامه می دهد. و زمانی كه متوقف می شود جمعیت جهان به دو برابر مقدار فعلی رسیده است.معالجه سیاره ما نباید اینقدر به تاخیر بیافتد .

رابطه واقعی بین جمعیت و محیط زیست آن طور كه در ابتدا به نظر می آید خیلی روشن نیست .جوامع سنتی در گذشته در بردارنده نمونه های بسیاری حاكی از روابط متفاوت بین جمعیت و محیط زیست است. در موارد بسیاری درمی یابیم كه تراكم زیاد جمعیت یا دوره های طولانی شده رشد جمعیت, صدمات جدی به محیط زیست نزده است. از سوی دیگر مواردی وجود داشته و هنوز نیز وجود دارد كه نشان دهنده تخریب حتی نابودی بوم شناختی در مناطق كم جمعیت است .  این روند همیشه یا با عوامل خارجی و گرایش به كسب ثروت هر چه سریعتر (به جای حفظ بقاء) همراه است. یكی از نمونه های این مساله در دهه 1870 تا 1880 اتفاق افتاد . در این مدت به دلیل وجود كارخانجات كودسازی , حدود 750 هزار اسكلت بیزون(گاو وحشی كوهان دار) از ایستگاه قطاری در غرب آمریكا حمل شد, فقط در یك محل در سال 1972 حدود 300 گوزن شمالی(موس) و 1500 خرس شكار شده اند.

به طور كلی می توان گفت كه تمام جوامع در پی ایجاد تبادل بین جمعیت و منابع هستند . نباید فراموش كنیم كه در این تبادل , چشم اندازها از بنیاد تغییر یافته است, برخی تمنابع از بین رفته اند و برخی دیگر از گونه ها در محل و حتی در دنیا ناپدید گشته اند. همچنین اتفاق افتاده است كه عده ای به علت حاكمیت  یا وابستگی راه حل مشكلات خارج از محل سكونت اصلی خود را ارائه می  دهند. در واقع آنچه كه امروز اتفاق می افتد كاملاً جدید نیست و فقط و مقیاس و میزان عوامل درگیر فرق كرده است.‌‌‌‌‌‌اثر بخشی و وحشی گری وسایلی كه در تخریب طبیعت دخیل هستند, رابطه درونی بین اقتصاد و قلمروهای مختلف و تقسیم بندی كشورها به فقیر و غنی نمونه هایی از این تغییر هستند.

آخرین عامل ذكر شده كاملا اساسی است.ما نمی توانیم در حالی كه اختلافات عمیقی بین كشورهاست درمورد مشكل جمعیت ومنابع در سطح جهانیس بحث كنیم.كشورهای صنعتی فعلی,اقتصاد صنعتی خود را بدون داشتن نگرانی درمورد حفاظت,ساخته اد واین امكان را داشته اند كه جمعیت اضافی شان را بدون محدودیت وغالبا  به شكل حمایتهای مالی,ولی با ماهیت استعماری,به خارج صادر كنند.كشورهایی كه امروز در راه رسیدن به توسعه مبارزه می كنند,در شرایط مساوی با كشورهای صنعتی فعلی نیستند وانفجار جمعیت در ان كشورها(كه در عین حال انفجار جمعیت جهان هم است)وهمینطوربخش عظیمی از تخریب زیست محیطی آن كشورها ,نتیجه رابطه آنها با كشورهای توسعه یافته ای است كه دوره ای وابسته اشان بوده اند.میزان مرگ و میر كاهش یافته ولی میزان زادآوری افزایش یافته است و همچنان در راهبردهای بقاء كه فقر زا هستند نقش عمده ای دارد.

خواهیم دید ارتباط چه مشكلاتی برای كاربرد شناسی ایجاد می‌كند و دارای كدام ساخت است . در نهایت به برخی موضوعات ویژه در كاربرد‌شناسی خواهیم پرداخت.

طرح مسئله

شاید رایج‌ترین ویژگی تعامل انسان كه به سختی آن را قابل ملاحظه می‌دانیم، این است كه ما صحبت می‌كنیم. بعضی اوقات با اشخاص خاص، بعضی اوقات با هر كس كه گوش می‌دهد، و در زمانی كه كسی را برای گوش كردن نمی‌بابیم، با خودمان صحبت می‌كنیم. اگرچه زبان انسان، نقش‌های بسیار متنوعی را ایفاء میكند- از بیدار كردن كسی در صبح زود با گفتن تا نامگذاری یك كشتی با گفتن ولی در اینجا به آن كاربرد‌‌های زبان خواهیم پرداخت كه برای ارتباط انسان، ابزاری است. برای مثال، متكلمین ماهرزبان انگلیسی حقایقی از قبیل زیر را می‌دانند:

الف- برای سلام به كارمی‌رود.

ب- برای خداحافظی به كار می‌رود.

ج – گروه به طور صحیح می‌تواند توسط متكلم در یك موقعیت خاص برای اشاره به میز خاصی بكار برود.

د – گروه به طور صحیح می‌تواند توسط متكلم در یك موقعیت خاص برای اشاره به میز خاصی بكار برود.

ه - برای درخواست نمك به كار می‌رود.

و - برای پرسیدن سن شخصی به كار می‌رود.

ز - برای بیان اینكه باران می‌بارد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ح - برای قول دادن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 ما از این فهرست می‌توانیم به شمه‌ای از انواع گستردة كاربردهای احتمالی زبان دست یابیم، ولی قبل از مرور این كاربردهای گوناگون، نخست باید بین استفاده از زبان برای انجام دادن كاری، واستفاده از زبان در انجام كاری تمیز قایل شویم، بدون شك یك حقیقت بسیار مهم دربارة انسان این است كه ما زبان را در اكثر  افكارمان به كار می‌بریم. احتمال دارد كه برخی از افكار راكه به آن می‌اندیشیم، و به ویژه افكار مجرد و انتزاعی را، اگر زبانی در دسترس نداشتیم، نمی‌توانستیم به آنها بیاندیشیم. این حقیقت ممكن است برای حیات شناختی ما مهم باشد ، ولی برای مفهوم كاربرد شناختی كاربرد زبان ، یعنی استفاده از زبان برای انجام  كارها، مهم نیست . وقتی توجه خود را  بر اینكه مردم با استفاده از زبان می خواهند چه بكنند،  معطوف می‌كنیم، در واقع توجه خود را معطوف به این می‌كنیم كه شخص با كلمات درمواقع خاصی چه می‌مند ، در واقع بر نیات، مقاصد، تاورها ،و  آرزوها ‌یی كه یك متكلم در صحبت كردن دارد، متمركز می‌شویم .

 صحبت كردن همواره بدون تلاش وامری عادی است، ولی كاربرد موفق زبان عملی فوق‌العاده پیچیده است، همانطور كه این موضوع را هركس به عنوان فردی بزرگسال كه سعی كرده است تا زبان دومی را یاد بگیرد، می‌داند. افز‌ون بر این‌، كاربرد یك زبان بیش از دانستن آن وقادر به تولید وفهم جملات آن است. ارتباط    همچنین امری اجتماعی است،           كه معمولاَ در درون بافت نسبتاَ به خوبی تعریف شدة موقعیت اجتماعی صورت می‌گیرد. در چنین بافتی ما به دیگران اتكا می ‌كنیم تا در درك ما از اینكه آن موقعیت چیست، سهیم باشند. با مردمی كه می‌شناسیم ، به فهمیدن مشترك متكی هستیم تا  ارتباط تسهیل شود. ولی این فرایند ،چگونه  فرآیندی است؟ ارتباط زبانی به آسانی حاصل می‌شود ولی مسلم است كه به آسانی قابل توصیح نیست، هر نظریه ارتباط زبانی كه شایستگی این عنوان را داشته باشد،باید سعی ن‌‌ماید تا به سؤالات زیر پاسخ دهد:

1- ارتباط زبانی (موفق) چیست؟ 2- ارتباط (موفق) چگونه صورت می‌گیرد؟ برای مثال ، فرض كنید‌ كه یك متكلم قصد د ارد تا به شنونده‌ای گزارشكند كه جاده یخ زده است. چه چیزی متكلم را قادر می‌سازد تا بتواند این موضوع را به شنونده بگوید؟     ‌  

( جای تعجب است كه این سوالات در پیشینه هیچ رشته اصلی بطور جامع مورد بررسی قرار نگرفته‌اند. زبان‌شناسی با توجه به ویژگی ساختاری زبان، سعی كرده است تا پدیده‌های ارتباطی را در خارج از قلمرو اصلی آنها بداند. به همین منوال ، می‌توان آن علایق فلسفی درباره معنی، صدق، وارجاع را  بدون بررسی جزئیات امر ارتباط  دنبال كرد. روانشناسی سنتی توجه خود را معطوف به پردازش جمله‌ها می‌كند، اما علاقه زیادی به ویژگی‌‌های پدیده‌های ارتباطی ندارد. در نهایت، برخی جامعه‌شناسان و انسان‌شناسان شروع به بررسی گفتگوها و مكالمات كرده‌‌اند، با این وجود مسئله ماهیت خود ارتباط را نادیده گرفته‌اند (یا فرض كرده‌اند كه پاسخ آن را داده‌اند) .

سازمان ها تركیبی از بازیگرانی در موقعیت های مختلف اند كه برای ارتقا قدرت و موقعیت خود در بازی ها وارد می شوند.

بررسی های دیگری كه در زمینه علوم سیاسی به عمل آمده نیز برای درك فراگردهای سیاسی درون سازمانی سودمندند. دو اثری كه اغلب مورد اشاره قرار می گیرند عبارتند از: كتاب قدرت ریاست جمهوری نوشته نئوستات(1960)[1]و كتاب "پدیده بوروكراتیك" نوشته كروزیر (1964)[2]كتاب تنظیم شده از سوی روركی (1965)[3] با نام "قدرت بوروكراتیك در سیاست ملی" نیز حاوی مقالاتی است كه سابقه كمك های علوم سیاسی در درك سیاست فراگرد تصمی گیری استراتژیك را نشان می دهند. دانشمندان برجسته علوم سیاسی نظیر "فلیپ سلزنیك"، "سایمون" و "آلیسون" اثرات هیئت موكلان بر تصمی گیری اداری سازمانها، قدرت متخصصان بوروكراتیك، كشمكش های قدرت كه سیاست بوروكراتیك را تشكیل می دهند، و كنترل سیاسی بوروكراسی را مورد مطالعه قرار داده اند.

تاثیر محیط خارجی بر تصمیم گیری استراتژیك

"هنری مینتزبرگ" در كتاب خود با نام "قدرت در/و پیرامون سازمانها" (1983)[4]، فهرستی خلاصه از افراد، گروه ها، و سازمان هایی كه می توانند بر مدیریت استراتژیك سازمانها اثر گذارند را ارائه كرده است. وی آنها را در چهار گروه وسیع طبقه بندی می كند: "مالكان" سازمانها، "وابستگان" كه با مالكان در ارتباطند، انجمن های نماینده "كاركنان"، و "اقشار متختلف مردم" كه پیرامون سازمان قرار دارند.

به اعتقاد"مینتزبرگ"، مالكیت سازمانها می تواند به شكل متمركز یا پراكنده باشد (نظیر شركتی كه در مالكیت تعدادند كی از نهادهاست، در مقابل شركتی كه افراد مختلفی مالك آن هستند)، و مالكان، می توانند عمیقا در عملیات شركت داشته و یا به طور نسبی از عملیات منفك باشند. وقتی مالكیت متمركز باشد و مالكان در امور مداخله داشته باشند، از قدرت بیشتری برای تصمیم گیری برخوردارند.

وابستگان معمول یك كسب و كار مشخص، معمولا شامل عرضه كنندگان مواد اولیه، مراجعین، شركا و رقیبان اند. سازمانهای این طبقه، اغلب به بخشی از نظام قدرت تبدیل نمی شوند. مع هذا تا حدی قدرت می یابند كه می توانند داده های اساسی برای سازمانی فراهم كنند.

انجمن های كاركنان وسیله ای هستند كه بر آن اساس كاركنان كه معمولا بخشی از ائتلاف درونی یك سازمان هستند، فشارهای برونی را اعمال می كنند. این انجمن ها شامل انواع اتحادیه ها و انجمن های حرفه ای اند.

اقشار مختلف یك سازمان از نظر فنی منفك ترین شكل سازمان اند. آنها را می توان در سه طبقه جای داد. اولین طبقه شامل مراقبان منافع عمومی اند (نظیر سرمقاله نویسان روزنامه ها، كشیش ها و معلمان). طبقه ی دوم شامل اشكال مختلف دولت ها است، و طبقه ی سوم مشتمل بر گروه های ذی نفع خاص است

كسانی كه در صدد تاثیر گذاری بر استراتژی اند، اغلب ائتلاف تشكیل می دهند. "مینتربرگ" ائتلاف های بیرونی را به سه نوع اصلی تقسیم كرده است: با نفوذ[5]، تقسیم شده، و منفعل. ائتلافهای بیرونی با "نفوذ" زمانی كه یك فرد پر نفوذ یا زیرمجموعه ای از افراد پرنفوذ در صدد تسلط یافتن بر دیگران باشند، تشكیل می شود. این ائتلاف به صاحب نفوذ حاكم، قدرت اعمال كنترل بر تصمیم استراتژیك را میدهد. در ائتلاف تقسیم شده، قدرت میان صاحب نفوذهای مستقل تقسیم می شود و لذا سازمان باید در قبال در خواست های متناقض عكس العمل نشان دهد. این حالت مشخصا زمینه بالقوه مناسبی برای بروز اختلاف و مانور سیاسی فراهم می سازد. سرانجام، "مینتزبرگ" واژه ائتلاف بیرونی منفعل را برای اشاره به موقعیتی كه در آن صاحب نفوذهای متعددی وجود دارند و قدرت هر یك بسیار كم است، استفاده می كند. در این موقعیت، مدیریت از قدرت و اختیار وسیع در جرح و تعدیل اهداف كلی برخوردار است.

دیگر محققان مدیریت استراتژیك از واژه"ذی علاقگان"، برای نشان دادن كسانی كه می كوشند سازمان را در جهت تطبیق با منافع خود تغییر دهند، استفاده می كنند "فریمن"، یك ذی علاقه را "گروه یا افرادی كه بر موقعیت سازمان در رسیدن به اهداف اثر گذارده یا از آن متاثر می شوند" تعریف می كند. ذی علاقگان مشترك سازمان ها شامل: سهام داران، عرضه كنندگان مواد اولیه، اتحادیه ها، سازمانهای دولتی، گروه های مصرف كننده، و انجمن های كارگری، هستند. ذی علاقگان از مبانی قدرت مختلف، منجمله قدرت رسمی یا مبتنی برآرا، قدرت اقتصادی، و قدرت سیاسی برخوردارند.

جامعه شناسان و متخصصان علوم سیاسی، عواملی كه به صاحب نفوذ خارجی قدرت می دهند را بررسی كرده اند. "تامپسون" آنچه را كه خود"چندگانگی محیط های كار" می نامد و به معنای وجود گروه های متعدد و افراد مختلف در محیط هر سازمان است كه می توانند تاثیری بر اهداف، استراتژی، و رفتار سازمان داشته باشند، را توصیف می كند. "تامپسون" می گوید: درجه ی وابستگی هر سازمان به برخی عناصر محیط اش به نیاز سازمان برای منابع یا عملكردهایی كه عنصر خاصی می تواند تامین كند، و به توانایی عناصیر دیگر در تامین همان منابع یا عملكردها، بستگی دارد. بنابراین، یك شركت تولید كننده كالا تا آنجا به یك سازمان مالی وابسته است كه به آن نیاز داشته باشد و نتواند آن را از سایر سازمانها تامین كند.

یك بیمارستان تا جایی وابسته به پزشكان موجود در جامعه است كه بتواند بیمارانی داشته باشد. چرا كه پزشكان انحصار قدرت برای معرفی بیماران به بیمارستانها را دارند.

این نظریه ها. در مفاهیم مربوط به جامعه شناسی، نظیر "قانونی بودن" یا مشروعیت ریشه دارند "پارسونز" استدلال می كند كه سازمانها می كوشند به شكلی عمل كنند كه قانونی بودن خود را دید سازمانهایی كه از نظر منابع حیاتی به آها وابسته اند، ثابت كنند، مع هذا، این كار وقتی سازمانها تقاضاهای گوناگون و معیارهای مختلف برای ارزیابی مشروعیت داشته باشند، بسیار دشوار خواهد بود. بررسی به عمل آمده از سوی "پیگل"و"فردلندر" نشان می دهد كه گروههای ذی نفع مختلف ممكن است معیارهای مختلفی برای ارزیابی مشروعیت رفتار یك سازمان داشته باشند. نتیجه تحقیقات آنها همبستگی بسیار پایینی بین ادراكات میدران از رضایت ذی علاقگان مختلف، و عملكرد سازمانهای متبوعشان را نشان می دهد.

"اریك رن من" (1973) اهمیت بررسی جامعه شناسانی نظیر "سلزنیك" (1949) را در درك چگونگی شكل گیری اهداف سازمانی در پاسخ به محیط خارجی، گوشزد می كند. وی استدلال می كند كه این اصول در تعیین راهكار مناسب برای برنامه ریزی بلند مدت در یك سازمان،مهم اند. "مازولینی" (1979) انواع تاثیراتی كه دولت ها بر استراتژی های شركتهای تحت كنترل خود دارند را بررسی كرده است.

"موری"، بر اساس مطالعه انجام شده در یك شركت بزرگ سازنده لوازم الكتریكی نشان م دهد برنامه های با اهمیت استراتژیك، پس از "مذاكره" با احزاب و گروه های صاحب نفوذ خارجی، و اغلب به شكل افزایش تدوین می شوند " موری" دریافت كه استراتژی و طرح های پشتیبانی كننده اولیه، كاملا عقلایی بودند، ولی گروه های فشار خارجی، پیش از به اجرا در آمدن استراتژی، تجدید نظرهای افزایشی متعددی را در آن اعمال كردند. در این بررسی نشان داده شده كه قدرت مدیریت شركت، در مقایسه با قدرت دیگر موسسات موجود در محیط شركت بسیار كم بوده است. همچنین، تصمیم گیری نیز كاملا چند پارچه بوده، چرا كه تصویب گروه های مختلف مورد نیاز بود. این عوامل ما را در درك مشخصی افزایشی و مذاكره ای بودن تصمیم كمك می كردند.

"دیر اسمیت" و "كوالزكی" (1983) خاطرنشان ساخته اند كه بررسی "موری" نشان می دهد، " سازمانها از طریق تبادل اطلاعات، هم بر محیط اثر می گذارند و هم از آن تاثیر می پذیرند." آنها هم چنین اضهار می دارند كه این تاثیر دو جانبه یا فراگرد دیالكتیك، به مذاكره میان سازمان و عوامل موثر خارجی در مورد استانداردهای مناسب برای اندازه گیری عملكرد، منجر خواهد شد

به طور خلاصه، سازمانها با فشارهایی از سوی صاحب نفوذهای بیرونی یا ذی علاقگان مواجه اند. این فشارها، بسته به قدرت عناصر موثر بیرونی و هماهنگی میان آنها، كما بیش شدید است. در اینجا مورد شماری از صاحب نفوذهای مشترك بحث شد و نشان داده شده كه ممكن است میان تقاضاهای آنها اختلاف وجود داشته باشد. سازمانها تا جایی تقاضاهای گروه های مختلف ذی علاقه را می پذیرند كه به این گروه ها "وابسته اند". همچنین، در این بخش برخی از بررسی تاثیر عوامل بیرونی بر تصمیم گیری استراتژیك را فراهم ساخته اند نیز مورد بحث قرار داده شد در بخش بعد، راه هایی كه نفوذ عامل بیرونی در ساختارهای سیاسی"درونی" انعكاس می یابد را مورد بحث قرار خواهیم داد.

ساختارهای سیاسی درونی

چه چیزی توزیع قدرت "میان" گروه های تصمیم گیرنده در سازمانها را تعیین می كند؟ محققان عموما دریافته اند كه كنترل منابع حیاتی یا توانایی برطرف ساختن عدم اطمینان های استراتژیك، یكی از منابع قدرت در سازمانها به شمار می آید.

چنانكه می توان گفت تغییر شتابنده، مهمترین خصیصه قرن حاضر است كه سازمانها موسسات بعنوان پدیده‌ای جدا ناشدنی از خویش با آن روبرو هستند. در چنین شرایطی ( شرایط تغییر ) اگر سازمانها و مؤسسات نتوانند خود را به گونه‌ای سازنده و تناسب با این تغییر همگام كنند قربانی آن خواهند شد. اگر نتوانیم دنیای اطراف خود را شكل دهیم شلاق طبیعت برما فرود خواهد آمد و نیروهای محیطی ما را در خود حل خواهد كرد و ما تنها از طریق اتخاذ موانعی فراكنشی در این باره خواهیم توانست چرخه و آثار آنرا پیش بینی و حتی كنترل كنیم و در خدمت خود قرار دهیم، در این راستا لازم است منابع و اقدامات لازم شناسایی و در یك مدل علمی متناسب برنامه ریزی شود. بهسازی منابع انسانی در این زمینه راهبرد اصلی تلقی می‌شود. در محیط بسیار متغیر امروزی سرمایه انسانی، سرمایه‌ ای گرسنگ و دارای نقش اساسی است و آموزش بعنوان تنها عامل ایجاد و توسعه آن « لاسلحه ای رقابتی » محسوب می شود. استفاده صحیح از این اسلحه و به تبع آن برنده شدن در رقابت، مستلزم توسعه شناخت، تحلیل، مقهوم سازی و طراحی و باز مهندسی مسترم و مستر قیانه است. نیروی انسانی امروزه بعنوان عامل استراتژیك مطرح است. دلیل این امر در یك سطح كلی. تغییراتی است كه با شتاب فزاینده حادث می شود و آموزش و بهسازی منابع انسانی اقدامی راهبردی است كه در سطح فردی باعث ارزشمندی فد، در سطح سازمانی باعث بهبود و توسعه سازمان و در سطح ملی و حتی فرا ملی منجر به افزایش بهره‌وری و نتایج بترتیب بعدی می‌شود، پس می توان گفت: در فلرنی آموزش منابع انسانی یكی از اقدامات زیر بنایی است كه منجر به كارآمدی سازمان می‌شود، و از طرف دیگر شناخت و تحلیل اثر بخش نیازهای آموزشی پیشنیاز  یك سیستم آموزشی موفق است. تعیین نیازهای آموزشی اولین گام برنامه ریزی آموزشی كاركنان و در واقع نخسیتن عامل ایجاد تضمین اثر بخشی كاركرد آموزشی و بهسازی است كه اكر براستی انجام شود مبنای عینی تر باری برنامه‌ریزی بعنوان نقشه اثر بخشی و تبعاً.

نتیجه اینكه تعیین نیازهای آموزشی نقطه آغاز هر نوع آموزشی است كه با توجه به نقش و تأثیری كه در اثر بخشی و نیز فراهم آوردن مبنایی برای ارزیابی و تصمیم‌گیری در زمینه‌های مختلف آموزشی دارد می‌توان همسو با راملد ( 1987 ) گفت: « هیچ وظیفه‌ای مهمتر از آن ( نیاز سنجی ) در فرآیند آموزش و بهسازی وجود ندارد».

بیان مسئله:

 بدون تردید نیروی انسانی یا عامل انسانی شریفترین، مهمترین و با ارزش‌ترین عامل بین عوامل و منابع تولید می باشد، این عامل به همراه و امكانات مادی  به اطارف و خواسته‌های سازمانها كه ارایه بازده و محصولات با حداكثر كارآیی به مردم و جوامع بصورت كالاها و خدمات است، جنبه تحقیق می‌بخشد. عامل شغلی در سازمانها و دیگر مؤسسات كامل كلیه افراد و كاركنان شاغل  در سازمان اعم از مدیران، متخصصین، كارشناسان، كارمندان و كارگران در رده‌‌ای مختلف شغلی می باشد.

امروزه رشد و تعالی سازمانها و مؤسسات در گرو و بكارگیری صحیح منابع انسانی است و انسانها در زمانهای خالص ایفاگر نقسها و وظایف گوناگونی می باشند.

بنابراین منابع انسانی سازمان اعم از مدیران، سرپرستان، كارشناسان و سایر كاركنان، منابع دیگر را تلفیق، تركیب و برای نیل به اهداف سازمان هماهنگ، یكپارچه و مجهز می‌كند.

سازمانها منهای منابع انسانی در واقع یعنی هیچ و هیچ ارزشی ندارند، انسان مهمترین سرتآ سازمان است، چنانچه عامل انسانی سازمان را حذف كنند، آنچه باقی می‌ماند یعنی عوامل و امكانات چون ساختمان‌ها، ماشین آلات، تجهیزات و ... كه به فوری خود قابل استفاده نمی‌باشد و پیشیزی ارزش ندارد، انسان است كه به آن روح می‌دهد و از آنه9ا در جهت ارتقاء بهبود تكامل زندگی خویش بهره می‌برد، انسان بزرگترین و با ارزش ترین دارایی یك سازمان است كه هرگز در ترازنامه‌ها و صورتهای سود و زیان شركتها و مؤسسات منعكس نمی شود در جایی كه سودآوری یازمان با انسان است و انسانها پشتوانه مطمئن  مستحكم برای كسب موفقیت سازمانها هستند.

اگر اولین جریان رشد و تعالی سازمانی را انسانها یا منابع انسانی آنها بشمار آوریم، آموزش و بهسازی منابع انسانی در بین جریان در رشد و توسعه و بهبود سازمانی می‌باشد. آموزش نوعی سرمایه‌گذاری مفید و یك عامل كلیدی در توسعه محسوب می‌گردد كه چنانچه بدرستی و شایستگی برنامه‌ریزی و اجرا شود می‌تواند بازده اقتصادی قابل ملاحظه‌ای داشته باشد... آموزش و بهسازی منابع انسانی یك اقدام راهبردی است كه در سطح فردی باعث  ارزشمندی فرد، در سطح سازمانی باعث بهبود و توسعه سازمانی و در سطح ملی و حتی فراملی منجر به افزایش بهره‌وری می‌گردد. در كل می‌توان سودآوری آموزش و بهسازی منابع انسانی را یك فرآیند دو طرفه بین فرد و سازمان دانست كه هر دو طرف به شرح جدول ذیل منفعت خواهند برد:

بنابراین اهمیت مقوله و پروژه نیاز سنجی یا برآورد و تعیین نیازهای آموزشی منابع انسانی از آنجا ناشی می‌شود كه شناخت و تحلیل اثر بخشی نیازهای آموزشی، پیش نیاز یك سیستم آموزشی موفق است و تعیین نیازهای آموزشی اولین گام برنامه‌ریزی آموزش كاركنان و در واقع نخستین عامل ایجاد و تضمین اثر بخش كاركرد آموزش و بهسازی است كه اگر بدرستی انجام شود مبنای عینی‌تری برای برنامه‌ریزی به عنوان نقشه اثر بخشی و تبعاً سایر فعالیتها فراهم خواهد شد.

تحلیل اثر بخشی نیازهای آموزشی، پیشنیاز یك سیستم آموزشی موفق است و تعیین نیازهای آموزش اولین گام برنامه‌ریزی كاركنان و در واقع نخستین عامل ایجاد و تضمین اثربخشی كاركرد آموزش و بهسازی است یا به عبارت دیگر گام اول یا به عبارتی خشت اول برنامه‌ریزی  آموزش؛ تعیین، شناسایی و اولویت‌بندی نیازهای آموزشی است كه اگر بدرستی طرح‌رزی و انجام شود تمهیدی مهم و اساسی برای اثر بخشی كاركرد آموزش و بهسازی منابع انسانی و تبعاً اثر بخشی سازمان خواهد بود و در غیر اینصورت « تا ثریا دیوار می‌رود كج »

با توجه به اهمیت مقوله نیاز سنجی آمزش در زمینه آموزش و بهسازی منابع انسانی كه قبلاص به طور مشروح بیان شد مجری این پورژه برآنست تا از دیدگاهی كاملاص متفاوت و با استناد به اهداف بلند مدت و استراتژیكی شركت اذین خودرو و همچنین با توجه به روند تغییرات فناوری در چند سال اخیر و آینده؛ اولاص وضعیت مطلوب دانش، مهارت و نگرش مشاغل موجود در این شركت را تعیین كرده، انها را اولویت بندی نموده و سپس وضعیت موجود و عملكرد واقعی مشاغل را در سه سزح دانش، مهارت و نگرش تعیین كرده و بر اساس فاصله بین نیازهای معیاری  ( وضعیت مطلوب) و نیازهای هنجاری ( وضعیت موجود ) كمبودها و نقایص و نیازهای آموزشی را تعیین، آنها را اولویت بندی و برای رفع آنها برنامه‌ای مناسب طراحی كند.

اهمیت، ضرورت و كاربرد نتایج پروژه نیاز سنجی آموزشی در شركت آذین خودرو:

محدودیت منابع مادی و انسانی و تنوع، گستردگی و تحولات روزافزون رویه‌ها، روشها، قوانین و مقررات و سایر نرم افزارهای مورد عمل كاركنان سازمان از جمله عواملی است كه ضرورت نودین آموزشها را براساس نیازهای واقعی آشكار می‌سازد ـ براین اساس طراحی برنامه‌ای آموزشی برای كاركنان شركت آدین خودرو باید با توجه به نیازهای عینی، ضرورتهای شغلی و خواسته‌ها و نظرات آنان صورت گیرد.

بدین طریق عدم استفاده از صحیح از وقت، بودجه و امكانات سازمان جلوگیری بعمل خواهد آمد. پروژه حاضر با هدف نیازسنجی آموزشی كاركنان با توجه به نیازهای مشاغل و باوریكردی كاربردی و استراتژیك، مبتنی بر اهداف و فرآنیدهای اصلی شركت آذین خودرو تدوین خواهد یافت. شناسانامه و نتایج این پروژه  بصورت فرآیندی مستمل بر جدول ذیل خواهد بود:   درون‌داد                      فرآیند                    برون‌داد

همچنین شركت كارفرما با استفاده از نتایج و برون‌داد این پروژه قادر به اجرای دوره‌های تخصصی و عمومی متناسب با هر یك از شماغل شده كه از این طریق بهره‌مندی كاركنان از آموزشهای كارآمدی را می‌توان بر اساس نتایج این پروژه تهیه و تدوین نمود.

اهداف پروژه:

با توجه به نقش و اهمیت فرآیند آموزش و بهسازی منابع انسانی در ادامه حیات هر سازمان / مؤسسه و لزوم برنامه‌ریزی دقیق و طراحی مناسب دوره‌های اموزشی بر اساس محتوای مناسب و انتخاب فراگیران مناسب، نیازسنجی اموزشی كاركنان در بخشهای مختلف سازمان/ مؤسسه ضروری بنظر می‌رسد. هدف اصلی این پروژه نیازسنجی اموزشی كاركنان كلیه شماغل موجود در شركت آذین خودرو می‌باشد همچنین شناسایی دانش و مهارتها و نگرشهای مورد نیاز جهت انجام احسن وظایف شغلی می‌باشد.

در صورت تحقق این هدف، نتیجه حاصل مبنایی برای سنجش وضع موجود مشاغل و كاركنان مشاغل موجود در شكرت آذین خودرو و شناسایی نیازهای آموزشی و نیز تهیه و تدیون یك نظامنامه آموزشی برای برنامه‌ریزی و ارتقاء دانش و بهسازی مهارتهای شغلی كاركنان شركت آذین خودرو است و می‌تواند در سایر بخشها بمنظور‌های مختلف استفاده شود.

همچنین این پروژه دارای چندین هدف فرعی جزئی به شرح ذیل می‌باشد:

آمار این دختران رو به افزونی است. ضرورت درك و توجه به مشكلات این قشر از افراد در معرض آسیب موجب شد كه سازمان بهزیستی در سال 78 اقدام به تاسیس مراكز مداخله در بحران های اجتماعی به منظور حمایت از دختران و زنان در معرض آسیب و آسیب دیده نماید. امروزه تعداد این مراكز در كل كشور به 42 مركز رسیده است و خدمات تخصصی در جهت حل بحران های روانی - اجتماعی ارایه می دهد. با این حال افزایش بیش از حد مراجعان این مراكز؛ پذیرش های متعدد وجود اختلالات جسمانی و روانی در تعداد قابل توجهی از مراجعان. عدم همكاری فرد و خانواده همچنین نبود امكانات لازم در جهت ساماندهی این مراجعان؛ كار كرد بهینه  این مراكز را با دشواری مواجه كرده است. براساس پژوهش های انجام شده آمار این دختران در سال 78 نسبت به سال 65 حدود 20 برابر شده است و متوسط سن دختران در سال 78 به 16 سال و در سال 79 به 7/14 سال رسیده است؛ در 6 ماهه اخیر در استان خراسام حدود 900 دختر خانواده شام را تنرك كرده اند. حدود 89 درصد افراد دستگیر شده بنا به گزارش نیروی انتظامی از برگشتن به خانه و نزد خانواده خودداری می كنند. در سال 80 حدود 230 نوجوان از خانه فرار كرده اند. آمار دقیقی از تعداد افرادی كه اقدام به ترك خانواده كرده اند وجود ندارد و در مراكز سازمان بهزیستی شاید درصد بسیار كمی مورد پذیرش قرار گیرند. اكثریت این دختران در مدت زمانی كوتاه مورد آسیب قرار گرفته و به عنوان زن خیابانی و یا در مراكز بهره كشی جنسی ( خانه های فساد) زندگی می كنند. تعدادی هم توسط باندها و قاچاقچیان انسان به كشورهای حاشیه خلیج فارس- پاكستان و …  فرستاده می شوند. تعداد محدودی از این ؟؟؟ نزد خانواده بازگردانده شده و یا با مشكلات فراوان و شرایط سخت به دور از خانواده زندگی می كنند؛ ناامنی اجتماعی و افزایش بزهكاران در سطح اجتماع موجب می شود كه بسیاری از این دختران در همان روز اول بعد از ترك خانواده و محل زندگی شان مورد تجاوز جنسی قرار گیرند. سوء رفتار جسمی و جنسی - سوء مصرف و وابستگی به مواد مخدر ؛ قاچاق مواد؛ سرقت؛ معاونت در جرایم متعدد و ضریب بالای مرگ و میر به دلایل متعدد و ضریب بالای مرگ و میر به دلایل متعدد پی آمدهای حاصل از این پدیده است. بالا بودن بیماری های مقاربتی و همچنینی آلودگی به ویریوس HIV در این دختران سلامت جسمانی و روانی آنها را در مخاطره قرار دهد. تعداد قابل توجهی از این دختران كه معلول خانواده های آسیب دیده و آسیب زا هستند به دلی روابط به اصطلاح نامشروع راهی زندان و محكومیت های خاص آن می شوند. تحمل شلاق؛ توهین؛ تحقیر از حداقل فشارهای جسمانی و روانی است كه این افراد تجربه می كنند. موارد متعددی از بارداری های ناخواسته سقط جنین؛ داشتن فرزندان به اصطلاح نامشروع و … جزء دیگری از پیامدهای این پدیده دردناك است. اكثر این دختران به دلیل محكومیت و مسائل متعدد در صورت وجود خانواده از حداقل حمایت آنها محروم می شوند. عدم حمایت عاطفی - اجتماعی و ضعف حمایتهای دولت در این میان آسیب پذیری این دختران را دو چندان می كند. سرنوشت اكثر آنها مثل هم رقم می خورد. دوری از خانه و خانواده شروع آوارگی و دربه دری؛ اسارت در چنگال باندهای تبهكار؛ بروز بیماری های جسمی و روانی و… هر از گاهی دستگیری و تحمل حبس با اعمال شاقه. این وضعیت پیش آمده برای دختران و زنان در معرض آسیب؛ آسیب دیده جامعه مان است. گذشته از مسائل فوق اثرات منفی انگ دختر فراری هر گونه تعدی؛ تجاوز؛ تمسخر؛ بی توجهی؛ مزاحمت؛ خسونت و سوء رفتار نسبت به این دختران را توجهی پذیر می سازد. نیم نگاهی به مشكلات این قشر نشان دهنده بی توجهی به این لایه های پر پر شده است. آینده این فرزندان ایران در خطر است. باید هر چه سریع تر در جهت حل اساسی مشكلات ساختاری اقدام كرد. زنان خیابانی؛ همچون سایر آسیب های اجتماعی پدیده زنان خیابانی؛ تنها به دلیل مشكلاتی مشابه دختران در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی بلكه به دلیل میزان مخاطرات و آسیب های جسمانی - روانی ضرورت توجه ویژه یی را می طلبد. متاسفانه آمار دقیقی از این زنان وجود ندارد. با این حال با توجه به گستردگی آسیب های اجتماعی به نظر می رسد؛ حدود 400 هزار زن خیابانی در كل كشور وجود داشته باشد كه بیش از نیمی از آنها در استان تهران زندگی می كنند. زنان خیابانی به زنانی گفته می شود كه به منظور تامین نیازهای زندگی شان از طریق عرضه خود به سیلی از متقاضیان زندگی می گذرانند. غالب این زنان محصول خانواده آسیب پذیر و آسیب دیده اجتماعی - اقتصادی متفاوت در بین این زنان وجود دارد. غالب آنها به دلیل فقر؛ بی پناهی؛ نبود حمایت خانوادگی؛ طلاق؛ بیكاری؛ سرپرست خانوار بودن و ناتوانی در تامین هزینه مسكن و نیازهای ضروری زندگی و دلایل متعدد دیگر مورد بهره كشی جنسی قرار می گیرند. در میان این زنان؛ افرادی به ناچار و تعدادی به دلیل شرایط خاص پذیریای وضعیت فوق هستند. تعدادی از زنان خیابانی به دلیل اختلال روانی دچار بی مبالاتی جنسی هستند. با توجه به تقاضای بالا برای پذیرش این زنان در سطح جامعه فعالیت و شیوه زندگی آنها پس از مدتی بنا به ملاحظات متعدد و تجربیات كافی پیچیده تر می شود. ارتباط آنها یا در سطح حضور ثانوی در زندگی یك مرد یا به صورت یك ارتباط بی هویت و عاری از صمیمیت عاطفی در روابط با مردان متعدد در طول روز خود را نشان می دهد. از آجایی كه سب زندگی این زنان بر خلاف هنجارها و ارزشهای موجود درجامعه است و حضور آنها در قالب خاصی جلوه قانونی ندارد. وضعیت آنها با درجاتی از نگرش های منفی در سطح اجتماعی و به لحاظ نوع شیوه زندگی شان كه از نظر قانونی جرم تلقی می شود. دایماً زندگی شان با مخطرات متعدد همراه است.

پذیرش، به خودمان و به دیگران این توانایی را می‌بخشد كه خودمان باشیم. این خودخواهانه است كه برای دیگران سنجیده شود. ما می‌توانیم فقط برای خودمان بسنجیم. و حتی از این پس، می‌خواهیم كه آنها بیشتر شبیه راهنما باشند تا سنجش. هر چه بیشتر بتوانیم خود پذیری را تمرین كنیم، عادت‌هایی را كه نمی‌توانند برای ما مفید باشند، راحت‌تر از بین می‌بریم. و برای ما ساده است كه در فضایی عاشقانه پرورش یافته و تغییر كنیم.

5.  من، قدرتم را می‌طلبم و به آن سوی همة محدودیت‌ها می‌روم.

اعتیاد

من خود را می‌بخشم و آزاد می‌نمایم.

اعتیاد، عادت عمیق داشتن به چیزهایی است كه خارج از موجودیت من است. می‌توانم به انواع داروها، الكل، سكس و سیگار اعتیاد داشته باشم؛ به سرزنش كردن، پیش داوری، بیماری، مقروض بودن، حقارت و بدگمانی نیز معتاد باشم. اما از جهتی، می‌توانم به فراسوی همة این عادت‌ها نیز حركت كنم. اعتیاد، قدرتم را تا حد یك عادت پلید یا یك ذات مقدس پیش می‌برد. من می‌توانم قدرتم را پس بگیرم. و این، همان لحظة بازپس گرفتن قدرت است! من انتخاب می‌كنم كه عادت مثبت خود را، كه زندگی اینجاست برای من، افزایش دهم. من می‌خواهم خودم را ببخشم و شروع به حركت كنم. من، روحی جاودان دارم كه همواره با من است و اكنون اینجاست… با من. من، آرام و رهایم، و زیستی دوباره را به خاطر بیاورم آنگونه كه عهادت كهنة غلط را از خود دور كنم و عاداتی تازه و روشن را تمرین كنم.

5.  زندگی به من عشق می‌ورزد و من در امنیت هستم.

جوانان

من، آزادانه گفتگو می‌كنم.

 من در امنیت و آرامش پرورش یافتم. من، به آموختن، پرورش یافتن و تغییر كردن، عشق می‌ورزم و در این میان، احساس امنیت می‌كنم، زیرا می‌دانم كه تغییر یافتن، قسمتی طبیعی از زندگی است. شخصیت من، قابل انعطاف است و با جریان زندگی حركت، برایم ساده. وجود درونی من، سازگار است، با این حال در هر حادثه و تجربه‌ای، در امنیت و آرامشم. وقتی كودكی بیش نبودم، نمی‌دانستم كه آینده برایم چه خواهد آورد. و اكنون نیز كه سفرم را به سوی سالمندی آغاز كرده‌ام، می‌دانم كه فردا یعنی ندانسته‌ها و اسراری سر به مهر. من این را انتخاب كردم كه باور كنم در امنیت و آرامش پرورش یافتم و عهده دار زندگی خود هستم. نخستین فعالیت بزرگسالی‌ام، آموختن این است كه بی‌چون و چرا به خود عشق بورزم زیرا دیگر می‌توانم به هر آنچه ممكن است آینده برایم بیامورد، دست بیابم.

5. من، نظراتم را، عاقلانه به كار می‌بندم.

نظرات

در آغاز، سخن وجود دارد.

هر اندیشه‌ای كه در ذهن دارم و هر جمله‌ای كه بر زبان می‌آورم، یك نظر به حساب می‌آید، آن نظرات یا منفی است یا مثبت. نظر مثبت، اتفاق مثبت می‌آفریند و نظر منفی، اتفاق منفی، با كاشتن بذر گوجه فرنگی، فقط بوتة گوجه فرنگی سبز و پرورش خواهد یافت و از یك میوة بلوط، فقط درخت بلوط رشد خواهد كرد، و با بزرگ شدن توله سگ، فقط یك سگ به وجود می‌آید. پس اگر ما دربارة خودمان یا زندگیمان، حرف‌های منفی بزنیم، فقط حوادث یا اتفاقات منفی به بار خواهد آمد. بنابراین اكنون بر می‌خیزیم، و به آن سوی عادت‌های خانواده‌ام كه زندگی را در مسیری منفی می‌دیدند حركت می‌كنم. نظر تازة من، فقط گفتن از خوبی هایی است كه در زندگی‌ام وجود دارد. از این پس، فقط خوبی به سوی من خواهد آمد.

5. ادعای من مهم نیست، می‌دانم كه محبوب هستم.

همدستان

این نیز می‌گذرد، و ما پرورش كرده از آن آن سود خواهیم برد.

ما، بی‌هیچ و راهنمایی، مسیر آب‌ها را لفظاً در نوردیده‌ایم. و در این مسیر، هر گرفتار شده‌ای، با دانش و فهمی كه در این نقطه زا زمان و فضا دارد، بهترین كاری كه می‌تواند، انجام می‌دهد. به خودتان افتخار كنید. زیرا توانایی انجام شما، بیشتر از آن چیزی است كه فكر می‌كنید. به خاطر داشته باشید كه هر كسی در هر نقطه از این سیاره كه باشد، بهبود یافتة دردی است كه ما توانایی خلق ان را داشته و داریم. بهبود وشفا باید خواسته شود. مهم نیست كه شما به چه زبانی صحبت می‌كنید؛ عشق از طریق قلب با ما سخن می‌گوید. زمان، هر روز و به آرامی می‌گذرد و احساس می‌كند كه عشق از قلبتان به سوی دست‌ها و پاهایتان و از میان همة اعضای بدنتان جاری است عشق، قدرتی شفابخش است. عشق همة درها را می‌گشاید. عشق، قدرتی همیشه آماده و جهانی است كه برای كمك رساندن به ما، برای پیروز شدن بر هر ادعایی در زندگیمان، اینجا است. قلبتان را بگشاید. بگذارید عشق جریان یابد، برابری خویش را با آن قدرتی كه شما را آفریده، احساس كنید.

5. من در جهان خود، اختیار كامل دارم.

اختیار

من، حاكم زندگی خویش هستم.

هیچ كس، هیچ جا، یا هیچ چیزی قدرتی فراتر از من ندارد، زیرا من، تنها اندیشنده در ذهن خویش هستم. چونان كودكی، نشانه‌های اختیار خدایان را پذیرفتم. اكنون می‌آموزم كه قدرتم را باز پس گیرم و نشان اختیار خویش باشم؛ و نیز خود را چون مسئولی قدرتمند بپذیرم. آنچنانكه هر صبح می‌اندیشم، خرد درونی خویش را احساس می‌كنم. مدرسة زندگی، عمیق‌ترین و كامل‌ترین مدرسه‌ای است كه خود را در آن، آموزگار و آموزنده می‌یابیم. ما هر یك، در این مدرسه می‌آییم تا چیزهایی را یاد بدهیم و چیزهایی دیگری را یاد بگیریم و چون به اندیشه‌های خویش گوش می‌سپاریم، ذهنم را به سوی اعتماد به خرد درونی‌ام هدایت می‌كنم. پرورش دهید، آغاز كنید و واگذارید همة كارهای روی این گرة خاكیتان را به سوی سرچشمة الی‌تان همه چیز خوب است.

5. من، از حصارها گذشته، به سوی امكانات می‌روم.

حصارها

در زندگی‌ام، حصاری وجود ندارد.

دروازه‌های رو به خرد و آموزش، همیشه بازند و بیشتر و بیشتر، دوست دارم كه به سوی آنها گام بردارم. حصارها، بندها، موانع، و مشكلات، آموزگاران شخصی هستند كه به ما این فرصت را می‌دهند، از گذشته خارج شده، به سوی همة امكانات هستی وارد شدیم. من به ذهن خویش و هر آنچه در مسیرش وجود دارد كه بالاترین اندیشة قابل تصور است، عشق می‌ورزم. وقتی ذهنم به چیزهای خوب می‌اندیشد، حصارها و بندهای ناپدید می‌گردند. زندگی‌ام از معجزات كوچك بر می‌شوند. و اكنون و همیشه، این اجازه را به خود می‌دهم تا هیچ كاری نكنم جز آنكه بنشینم و روی بگشایم به سوی خرد الهی، من دانش آموز زندگی‌ام و به آن عشق می‌ورزم.

5. گل‌ها مثل مردمان، در ظاهر زیبا و همواره شكوفا هستند.

زیبایی

زیبایی مرا برانگیخت و بهبود بخشید.

زیبایی همه جا هست. زیبایی طبیعت، از هر گل كوچكی، از انعكاس نقش نور در آب و از قدرت خاموش درختان كهنسال خواهد درخشید. طبیعت مرا به لرزه می‌اندازد، از نو می‌آفریند و خستگی‌ام را از تن می زداید. من آرامش، لذت و بهبود را در چیزهای سادة زندگی می‌یابم. وقتی عاشقانه به طبیعت می‌نگرم، آنرا برای عاشقانه دیدن در خودم، آسان می‌یابم. من، قسمتی از طبیعت هستم؛ پس در یگانگی‌ام زیبا هستم. به هر سو نگاه می‌كنم، زیبایی را می‌بینم. امروز با همة زیبایی زندگی در آمیخته‌ایم.

خانه، فضایی است كه درزیر سقف آن ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی ازنسلی به نسل دیگر منقل می‌شود و اسباب رشد عاطفی، اخلاقی، اجتماعی افراد فراهم می‌گردد. درجهان امروز متأسفانه به رغم تعالیم حیات‌بخش انبیاء‌ بنیان خانواده دركشورهای صنعتی درحال فرو ریختن است واگر خرمندان و متفكران برای جلوگیری از این پیش‌آمد، تدابیر لازم را اتخاذ نكند، بخش عظیمی از ارزش‌های والای انسانی دسخوش خطر خواهد شد و عالم بشری با بحران‌‌های مضاعفی روبرو خواهد گردید. سست‌شدن اساس خانواده، افزایش خشونت، اضطراب، ناامنی و بحران‌های اجتماعی به‌واقع ریشه درعدم توجه به اهمیت و نقش خانواده‌ دارد. همان‌طور كه می‌دانیم شخصیت هرفرد درخانواده شكل می‌گیرد. روابط عاطفی پدران و مادران با فرزندان خود، اهمیت وئ نقش خانواده دارد. همان‌طور كه می‌دانیم شخصیت هرفرد درخانواده شكل می‌گیرد. روابط عاطفی پدران و مادران با فرزندان خود، اهمیت خانواده و نقش آن را روشن می‌سازد. ادراك ارزش‌های معنوی واخلاقی، رشد اجتماعی، عاطفی، عقلانی و بدنی، درحد وسیع درخانواده صورت می‌گیرد. بنابراین خانواده را باید نهادی مقدس یا باارزش تقلی كرد. ازسوی دیگر، خانواده نهادی است كه عواطف فرد در آن شكل می‌گیرد فرد درخانواده نحو بروز عواطف را فرا می‌گیرد. كنترل كردن عواطف را می‌آموزد و نیازهای عاطفی خود را تأمین می‌كند. شاید هیچ نهاد اجتماعی دیگری به اندازه خانواده در تامین نیازهای اساسی روانی به ویژه نیازهای عاطفی، موثر نباشد. به زعم‌  اكثر قریب به اتفاق دانشمندان علوم انسانی آنچه تحت عنوان نابسمانی‌ هاغی رفتار بشری و به بیان صحیح تر اختلات رفتاری از قبیل بزهكاری، اعتیاد به مواد مخدر، سرقت، سرگشتگی‌های جنسی، فرار از كانون خانواده و … در  جامعه  مشاهده  می‌شود ، درحقیقت منشاء و مأوا در تربیت‌های غیر اصولی و نابسامی‌های خانوادگی دارد. بنابراین از روزی كه توجه علمای انسان‌شناسی و به خصوص روان‌شناسان به منشأ علت عمده اختلالات رفتاری بشری جلب گردید، دروان كودكی سال‌ها ی سرنوشت‌ساز برای پرورش شخصیت و به تبع آن محیط خانواده به عنوان اولین و مهم‌ترین پرورشگاه، مورد توجه و بررسی پژوهشگران قرار گرفت.

یكی از ویژگیهای دنیای امروز انفجار علم ودانش درهمه حوزه‌های و تأثیر ژرف آن در زندگی فردی و اجتماعی است. به تناسب گسترش علوم، حیات‌روانی انسان‌ها، پیچیده‌گی‌ می‌یابد. و برای شناخت بهتر انسان‌ها نسبت به یكدیگر در مناسبات اجتماعی كه خانواده بارزترین نمونه آن است، محتاج به علم و دانش بیش از مناسبات اجتماعی كه خانواده‌ بارزترین نمونه آن است، محتاج به علم و دانش بیش از گذشته هستیم و این امر آموزش‌های خانواده را برای هرزن و هرمردی ضروری می‌سازد. آموزش‌هایی كه ضمن ایجاد شناخت بیشتر اعضای خانواده را قادر می‌سازد نقش‌ها و وظایف خود را در رابر همسر و فرزندان به بهترین شكل انجام دهند.

رویكرد نظریه پردازان به مساله تاثیر محیط و عوامل محیطی بر پرورش ورشد قوا و استعدادهای انسانی و اهمیت این عوامل دردوران كودكی مساله آموزش والدین را به عنوان یك راه روش كار مطرح ساخت. از طرف دیگر می‌دانیم كه مدرسه دومین واحد متشكل و درحقیقت به عنوان پلی برای ورود كوكان از محیط محدود بسته و تحت كنترل خانواده به جامعه بزرگ و متنوع انسانی است كه درمسیر تلاش برای آموزش والدین مورد توجه مجریان برنامه‌های آموزش والدین قرار گرفت. مدارس از این جهت كه خانه دوم فرزندان محسوب می‌شوند، مكان مناسبی برای بررسی و تنظیم برنامه‌های متناسب برای‌ آموزشی والدین هستند. بنابراین نخستین كوشش‌ها درجهت آموزش والدین درهمین مكان‌ها و با كمك و مساعدت مربیان مدارس و استادان دنشگاهها صورت می‌گیرد. انجمن اولیاء و مربیان وزارت آموزش و پرورش متكفل برگزاری این گونه كلاسهای آموزش مسائل تربیتی برای والدین دانش‌آموزان در ایران است. این كلاسها تحت عنوان كلاسهای آموزش خانواده دایر شده است كه در وهله اول گام مثبت و موثری درجهت شكوفایی استعدادهای دانش‌آموزان این آینده‌سازان جامعه است.

وظایف مربی

قبل از مسابقه

1- جلسات تمرین

2- انتخاب سیستم های تاكتیكی برای تیم

3- تجزیه و تحلیل حریفات و پیش بینی تاكتیكهای مورد نیاز برای شكست آنها

مسابقه

1) آماده سازی و گرم كردن بازیكنان.

2) انتخاب شش بازیكن شروع كننده و موقعیت چرخشی آنها. این كار می بایست جهت كسب امتیاز و با اسم و شماره های همه تیم قبل از شروع اولین ست انجام گیرد.

3) دادن لیست چرخش تیم به داور دوم در آغاز هر ست.

4) تجزیه و تحیل تایم - اوت و تعویض در صورت نیاز و اجازه این كار.

5) تجزیه و تحلیل عملكرد تیمی در طول مسابقه و ایجاد هر نوع تغییر در صف آرایی،تاكتیك ها یا بازیكنان در صورت لزوم.

6) كنترل رفتار هر یك از بازیكنان روی نیمكت.

بعد از مسابقه

1) كنترل تشویق و احترام نسبت به حریف از سوی تیم و دست دادن بازیكنان بدون توجه به نتیجه بازی.

2) تشكر از هر دو دوار و امتیاز دهندگان به خاط كارشان از طریق كاپیتان تیم.

3) مرور عملكرد تیم و مربیگری در طول بازی با دیدگه طراحی برایآینده وجلسات تمرین.

تمرینات فصلی

ضروری است از آنچه با تیم خود سعی در رسیدن به آن می كنید، عقیده روشنس داشته باشید. باید یك سرس طرح های فصلی برای پیشرفت تیم خود داشته باشید. این طرح و نقشه باید سال را مثل گلها به قسمتهایی تقسیم كند: آمادگی بدنی و تكنیكی ، تهیه و تدارك باز ی وتاكتیك، دوره مسابقه و كار و نیز استراحت.

آمادگی بدنی وتكنیكی

وقتی فصل مسابقات در راه راست گسترش تكنیكهای نو با بازیكنان یاحتی درست كردن خطاهای بزرگ برای مربی مشكل است. چند ماه بین فصول مسابقات زمانی است كه مربی می تواند روی گسترش و عملكرد تكنیك تمركز نماید. در همین زمان، بازیكنان می توانند تحت برنامه های تمرینی سازنده و سنگین كار كنند. در این مدت مربی باید اساس و پایه تیم را بر مبنای عملكرد تاكتیكی تیمی كه ریخته است بنا كند.

تهیه و تدارك بازی وتاكتیك

این دوره حدود یك ماله برای تیم ها طول خواهد كشید. در این دوزه مربی بیشتر وقت را برای ایجاد سیستمهای تاكتیكی كه می خواهد به طور مؤثر در طول فصل مسابقه به كار ببندد، صرف می كند. به ویژه مسابقات پیش فصل برای فهمیدن اینكه این تاكتیك ها در موقعیت بازی چگونه اند مفید خواهد بود.

فصل مسابقات

با شروع فصل آمادگی بدنی، تكنیكی و تاكتیكی بازیكنان باید به اوج خود رسیده باشد. مشكل مربی حفظ این سطح بالای آمادگی در دوره مسابقات است كه ممكن است كمتر یا بیشتر از شش ماه به طول انجامد. علیر غم این مسئله ، در زمانی كه نتیجه عملكرد تیم صدمه خواهد دید هر بازیكن قادر به حفظ فرم خواهد بود.

مهارت در مربیگری، توانایی در تشخیص هر چه سریعتر علت مشكل و بر مبنای آن قضاوت دربارة تمرین است. جلسات تمرینی نباید سطح بالایی از كار بدنی را شامل شوند چرا كه تحلیل باید روی آمادگی برای مسابقه آینده، به ویژه در ارتباط با تكنیك های فردی و تیمی صورت گیرد. بسیاری از لیگ ها چند هفته استراحت در میان مسابقات دارند كه مربی خواهد توانست برای كار كردن روی هر تغییر قابل توجه در تاكتیك های تیمی كه تیم نشان داده به آنها نیازمند است استفاده كند.

زمان استراحت و سرد كردن

در پایان فصل، بازیكنان احساس خستگی روحی و جسمی خواهند داشت و مربی باید به تدریج از تمرینات بكاهد. عقیده خوبی است كه در چندین مسابقه خارج سالن اگر چه باید به شكل مسابقه، شركت كنند و با روحیه راحت تری به بازی بپردازند. بعد از آن باید یك استراحت چهار تا شش هفته ای قبل از شروع دور فصل جدید داشته باشند.

دوره و جلسات تمرین

دوره تمرینات فردی باید تدارك دیده شود، نه فقط یك مجموعه گوناگون از چند آموزش به اضافه یك بازی. هر دوره تمرین و آموزش باید به طور ایده آل شامل قسمتهای زیر باشد.

1) تمرینات گرم كردن برای جلوگیری از صدمه آن جلسه

2) تمرینات تكنیكی مربوط به موضوع آن جلسه

3) كار تمركز روی تكنیك یا تاكتیك موضوع جلسه

4) كنترل موقعیت بازی و توضیح كار تاكتیكی و تكنیكی

5)‌تمرینات پایانی برای سرد كردن و جلو گیری از گرفتگی ماهیچه ها

مربی باید سعی كند استراحت ها را در جلسات تمرین و هنگام توضیح نكات به بازیكنان به حد اقل برساند، چرا كه این كار باعث از دست رفتن تمركز بعضی از بازیكنان خواهد شد. اگر نكاتی هست كه نیاز است به بازیكنان تمرینی گفته شود باید آنها را از تمرین بیرون كشیده و به آنها گفت، چرا كه بحث و توضیح وقت می گیرد. آموزشهای تمرین باید به هم پیوسته باشند تا از تلف شدن وقت با شروع كار در جاها و گروه های مختلف جلو گیری شود.

تجزیه و تحلیل حریف

همیشه باید فرصتی مناسب برای كاوش و ایجاد یك سابقه در باره سیستمهای  تاكتیكی آنها گذاشته شود، مثلاً ضعف و قدرت فردی بازیكنان و نتایج مسابقات قبلی تیمها.

به آرایش های مورد استفاده در دریافت سرویس وچرخش كه تیم از بازیكنانش می خواهد آنها را بازی كنند نگاهی بیندازید. سعی كنید این مطلب را با تیم خود در كنار هم بگذارید بنابراین بهترین دریافت كننده شما در  مقابل بهترین سرویس زنها هستند و برعكس. به سیستم دفاعی و دفاع روی تور آنها نظری داشته باشید. بهترین خط آبشار خود را برابر ضعیف ترین و كوتاه ترین خط دفاع آنها قرار دهید.

به تشخیص مهارتهای فردی بازیكنان بپردازید كه چه كسی در دریافت،  سرویس یا آبشارز ضعیف است، چه كسانی سریع نبوده و به اندازه كافی تحرك ندارند تا توپهای تاكتیكی و جاخالی را پوشش دهند و بگذارند بازیكنانتان از این ضعفها استفاده كنند.

این كار مربی است كه بفهمد بازیكنانش كه به بازی می روند می دانند با چه رو به رو می شوند و چگونه از پس این شرایط برآیند.

وظایف زمان مسابقه

قوانین مربی را ملزم می كنند كه قبل از مسابقه لیستی از اسامی بازیكنان و هر نوع گواهینامه كه آنها لازم دارند و شماره پیراهن آنها را به امتیاز دهندگان بدهد. همه پیراهن ها باید در عقب و جلو شماره 1 تا 18 شماره گذاری شده باشند.

همچنین مربی و كاپیتان باید برگه امتیاز را امضاء كنند تا صحت لیست امتیازات تأیید شود. مربی همچنین باید بك برگه چرخش را كه نشان دهنده ترتیب صف آرایی اولین بازیكنان زمین و شماره آنها در آن منطقه است را كامل نماید. داور دوم این برگه را برای بررسی موقعیت صحیح بازیكنان در بازی استفاده می كند. در آغاز هر ست باید یك برگه جدید تكمیل گردد.گرم كردن باید حدود 30 دقیقه قبل از مسابقه برنامه ریزی شده، آغاز شود. این كار شامل گرم كردن عمومی بدون استفاده از توپ، آبشار و دریافت دونفره و بعد آبشار از روی تور است. داور دوم مسئول زمان بندی آبشار از روی تور است و باید ببیند تیمها آبشار را از منطقه 4 به منطقه 2 تغییر می دهند. معمولاً یك فرصت كوتاه برای تمرین سرویس هم به تیمها داده می شود.شش بازیكن آغاز كننده باید روی خط انتهایی بایستند تا داور آنها را برای ورود به زمین صدا كند. بازیكنان دیگر و مربی روی نیمكت تیم خواهند بود یا در گوشه انتهایی زمین خود را گرم می كنند.

یعنی چنان نیست كه انسان نتواند به تنهایی زندگی كند. البته عوامل طبیعی و غریزی در گرایش به زندگی جمع و پیدایش جامعه انسانی تاثیر فراوان دارند اما این تاثیر به حدی نیست كه جایی برای آزادی اراده و انتخاب انسان باقی نماند، بنابراین، انسان با اختیار خود زندگی جمعی را بر می‌گزیند و عامل عقلانی، در گزینش وی دخالت دارد. اگر انسان به تنهایی روزگار بگذراند، همه مصالحش حاصل نمی‌شود و اگر بعضی از افراد بتوانند بخشی از مصالح خویش را در خودشان تحصیل كنند، باز این كار برای همگان میسر نیست، پس برای این كه انسان هر چه بیشتر به كمال خود برسد باید زندگی اجتماعی داشته باشد.

دوم- وجود اختلافات در زندگی اجتماعی

انسان كه برای تامین هر چه بیشتر و بهتر مصالح خود به زندگی اجتماعی روی می‌آورد در اولین مراحل زندگی جمعی با یك مشكل اساسی مواجه می‌شود كه می‌تواند همه فواید زندگی اجتماعی را از بین ببرد و آن تزاحم خواسته‌ها و درگیری در مورد چگونگی تامین نیازها و بهره‌برداری از مواهب زندگی جمعی است. وجود نیازهای مشترك از یك سو و محدودیت اشیاء و كالاهای مورد نیاز خواه ناخواه به اختلاف می‌انجامد، اختلاف در این كه از فلان شیء چه كسر، چه قدر و چگونه استفاده كند. در چنین شرایطی است كه قدرت وجود قانون به منظور تعیین حق و تكلیف انسانها در زندگی اجتماعی اجتناب ناپذیر به نظر می‌رسد. به همین دلیل است كه در ابتدایی‌ترین جوامع انسانی نیز ضوابط و مقرراتی هر چند ساده و ابتدایی وجود داشته است و انسانها خود را ملزم به اطاعت از آنها می‌دانسته‌اند و تخلف از آنها عواقب سختی را به دنبال داشته است.

سوالی كه در مورد ضرورت وجود نظام حقوقی در جوامع انسانی قابل طرح است این است كه آیا نمی‌توان در حل این مشكل اجتماعی به عقلانیت و مصلحت اندیشی انسان اكتفاء كرد؟ به این معنی كه در مورد تزاحم، خود افراد- بر اساس عقل- مصالح كلی خویش را در می‌یابند و هر كس از مجموع مواهب و نعمتها به اندازه‌ای و به شیوه‌ای بهره می‌برد كه مصالح عمومی كاملاً تامین شود و تزاحمات (به بهترین وجه) حل و رفع گردد و بنابراین نیازی به مقررات حقوقی نباشد. پاسخ این است كه، تاریخ زندگی بشر- از آغاز تاكنون- چنین حل و فصل‌های خردمندانه و از روی حسن نیت را نشان نمی‌دهد و كم و بیش قابل پیش‌بینی است كه در آینده نیز بشر تا این حد به مقتضیات مصالح عمومی تن در نخواهد داد.

از لحاظ نظری نیز نمی‌توان پذیرفت كه انسان با اتكاء به عقلانیت خود و بدون نیاز به مقررات الزام آور حقوقی بتواند از پدید آمدن اختلافات جلوگیری كند و زندگی اجتماعی آرام و بی دردسری داشته باشد.

گوناگونی انسانها د ربرخورداری از انگیزه‌های نوع دوست و خیرخواهی و حق جویی و نیز در درجه شناخت و معرفت، مانع از آن است كه انسانها در زندگی اجتماعی به گونه‌ای رفتار كنند كه هیچ گونه نزاع و درگیری بین آنها پدید نیاید و هر انسانی بتواند به اهداف مورد نظر خود در زندگی اجتماعی نایل شود.

بنابراین به دلیل این كه همه مردم به یك اندازه انگیزه‌های حق طلبانه ندارند و میزان شناختهای آنان نیز با یكدیگر متفاوت است. طبعاً تزاحمات به اختلافات منجر خواهد شد و از این رو وجود قانون و مقررات اجتماعی الزامی و مورد حمایت دولت ضرورت خواهد شد. چرا كه آن دسته از قواعد اخلاقی كه همه مردم، كم و بیش آنها را درك كرده و پذیرفته باشند برای حل مشكلات ریز و درشت اجتماعی كفایت نمی‌كند.

علاوه بر آن كه تعداد این قواعد كلی، بسیار اندك بوده و در بیشتر مسائل اخلاقی هم چون و چرای فراوان وجود دارد.[1]

سوال مهمی در اینجا بوجود می‌آید اینست كه این قوانین را چه كسی باید و صلاحیت دارد كه وضع كند؟

اولین پاسخی كه به ذهن می‌آید، خود انسان است، انسانها می‌توانند برای روابط بین یكدیگر برنامه‌ریزی كرده و قوانین مناسبی ارائه دهند. برای رسیدن به پاسخ مناسب ابتدا لازم است صلاحیت انسان برای قانونگذاری بررسی شود.

«ادیان الهی قائل هستند: تشریح و قانون گذاری باید از سوی كسی انجام بگیرد كه آفرینش و تكوین، از سوی او انجام گرفته است»[2]. برای اثبات این مدعا بایستی عدم صلاحیت انسان جهت قانونگذاری ثابت شود.

الف) عدم صلاحیت كافی انسان برای قانون‌گذاری

دلایل این مدعا از این قرار است:

1- انسان چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی، صلاحیت علمی لازم و كافی را برای قانون‌گذاری قانونی كه سعادت جاوید انسان را تامین كند ندارد، چرا كه وضع و یا كشف چنین قانونی مبنی بر یك انسان شناسی كامل و شناخت جایگاه انسان در جهان هستی است. و پر واضح است كه «انسان» هنوز بزرگترین مسئله و مجهول بشریت است، بشری كه به «موجود ناشناخته» لقب گرفته است.

2- انسان قانون گذار، چه به صورت فردی و چه جمعی، همواره در معرض این لغزش و یا اتهام است كه در عمل قانون‌گذاری منافع خود و وابستگاه خود را در نظر گرفته باشد و به همین جهت، قوانین موضوعه او از قدرت نفوذ و مقبولیت همگانی برخوردار نیست.

3- حتی اگر از دو مطلب فوق چشم‌پوشی كنیم و انسان را دارای علم و صلاحیت اخلاقی لازم و كافی بدانیم، از هم از جهت دیگری فاقد صلاحیت لازم برای قانون‌گذاری است. چرا كه غیر از دو آفت جهل و خودخواهی، آفت سومی نیز وجود دارد كه از آن گریزی نیست و آن آفت، غفلت، خطا و نیسان است. انسان عالم هم در بسیاری از موارد به دلیل غفلت یا نسیان دچار خطا می‌شود و به همین جهت نمی‌توان بر قانون‌گذاری او به طور كلی مهر صحت نهاد.

4- قانون از هر نگاهی، بالاخره دستور رفتار اجتماعی انسان است، و پر واضح است تا این دستور از جانب مقامی والا و بالا صادر نگردد.

و پر واضح است تا این دستور از جانب مقامی والا و بالا صادر نگردد، قدرت نفوذ و الزام نخواهد داشت، مگر آن كه با قواست انسان موافق باشد. و البته قانون همیشه چنین نیست و در بسیاری از موارد برای انسان محدودیت و تكلیف می‌آفریند چیزی كه موافق میل بسیاری از افراد نیست. در چنین مواردی چون قانون گذاران، هیچ برتری و تفوق ذاتی بر قانون پذیران ندارند، قوانین موضوعه آنان از مقبولیت و نفوذ بی‌بهره خواهد ماند.

ب: صلاحیت انحصاری خداوند

از آنچه گذشت، دلیل انحصار حق قانونگذاری به خداوند- كه از لوازم اعتقاد به توحید است- به خوبی روشن می‌شود. چرا كه:

اولا: خداوند به همه حقایق آشكار و پنهان عالم و آدم و سعادت و شما دست انسان و برنامه‌های لازم برای كمال او آگاه است و هیچ كس جز او از چنین علمی برخوردار نیست.

ثانیاً: خداوند، خود از ملل و اعتبار قوانین هیچ سود و زیانی نمی‌برد و تنها بر اساس لطفش نسبت به بندگان و در جهت رشد و تعالی انسان به وضع قانون پرداخته و آنها را از طریق ارسال و سل و انزال كتب به انسان ابلاغ فرموده است. پس به هیچ وجه شائبه و منفعت طلبی و خود خواهی نسبت به قانونگذار وجود ندارد.

ثالثاً: خطا و غفلت و نسیان هرگز به ساحت قدس ربوبی راه ندارد.

رابعاً: تفوق و برتری ذاتی تكوینی و تشریحی خداوند بر همه انسانها، اعم از موافق قانون یا مخالف آن، روشن است بنابراین، دستور او اگر چه مخالف خواستم و مانع فرد یا گروهی هم باشد. همچنان نافذ خواهد بود، چرا كه همه خود را محكوم اراده او می‌دانند.

بنابراین تنها خداوند است كه اولاً قدرت بر قانون‌گذاری دارد ثانیاً حق قانون گذاری دارد و جز او كس دیگری نمی‌تواند و نه حق دارد، به این كار دست بزند، مگر آنكه او اجازه دهد.

ج: نقش انسان در قانونگذاری

انحصار حق قانونگذاری به خداوند و ناشر شدن مشروعیت نظام حقوقی از اراده الهی به معنای نفی مطلق نقش انسان در قانونگذاری نیست. بلكه ممكن است خداوند متعال، خود به افرادی محدود و در قلمروهایی محدود، حق قانون‌گذاری را تفویض نماید. در این گونه موارد انسان- خلافتاً نه اصالتاً- حق قانونگذاری خواهد داشت و به دلیل خلافتی بودن این حق قانون‌گذاری، طبعاً انسان تا آن جا حق قانون گذاری دارد كه در چارچوب اجازه خداوند و موافق با قوانین او باشد. به هر حال نقش انسان در قانون گذاری به صور مختلفی قابل تحقق است:

1- نقش انسان در قانونگذاری قوانین ثابت و پایدار

قوانین و قواعد حقوقی اسلام، اعتباراتی است مبتنی بر واقعیات و این واقعیات خود واجد ابعاد گوناگون دنیوی و اخروی، مادی و معنوی فردی و اجتماعی و بالاخره ثابت و متغیر می‌باشد. بر این اساس، بدیهی است كه واگذاری حق قانون‌گذاری به انسان، در ابعاد آن جهانی، ثابت و جاوید به دلیل عدم اطلاع و علم بشر منطقی به نظر نمی‌رسد. و به همین جهت هم هست كه در نظام حقوقی اسلام، برای وضع این دسته از قوانین، كه خارج از حیطه علم بشری است، به انسان عادی اجازه قانونگذاری داده شده است و تنها در مواردی به پیامبر گرامی اسلام (ص) و نیز ائمه (ع) جاده داده شده است.

در طول تاریخ حجاب دچار هجمه های مختلف فرهنگی- نظامی شده است برخی سعی كرده اند كه ظاهر آن را حفظ كرده و هدف باطنی آن را خنثی سازند و فرهنگ غنی آن را كه همان فرهنگ پویای ولایت است از زن مسلمان دور سازند، برخی به ظاهر حجاب نیز حمله كرده آن را نشانی از وجود ولایت در جامعه تلقی كرده اند، كه در صورت وجود ظاهر، باطن آن نیز امكان بازگشت خواهد داشت.

آری این حجاب است، لباس مشاركتی كه تمامی ابعاد یك مشاركت رسمی الهی را در بردارد. بسیاری از ساده اندیشان سعی دارند آن را یك لباس مشاركت صرفاً اسمی قلمداد كنند تا از كاركرد آن بكاهند و زن را به پذیرش تحقیرهای تحمیلی شرق و غرب بكشانند.

 اما آنچه كه مبهم است، این سوال است كه چگونه جامعه اسلامی با وجود این نمودهای عینی مقاومت ایثار، باز در پی ابزار دیگری برای مقابله با هجمه های ببیگانه می گردد و از طراحی سیستم تبلیغ آن هراس می كند؟!

ادیان و برنامه ریزی جنسیتی

ادیان بعنوان قویترین منبع فكری كه برنامه ریزی جنسیتی را مطرح نموده اند. برای این مهم نیز تدابیری را اندیشیده اند. در دین اسلام ساز اسلام ابتدای اجتماعی شدن زن و شیوه جامعه پذیری او، در دوران بلوغ با طرحی جامع طراحی گشته است، بلوغ، آغاز زمان اجرای حكم حجاب اسلامی برای زن مسلمان است. این حكم به مفهوم صحه نهادن بر شیوة صحیح مشاركت در اجتماع، با تكیه بر لباس مشاركت اسلامی است.

اجتماعی شدن دختر در این سنین، با یادگیر اصولی احكام الله پایه ریزی گردیده است. این امر بهمراه ارائه الگوی شخصیت زنان، فاطمه زهرا (س) به ثبات فرهنگ مشاركت تمسك به الگوی ایده آل اسلامی همچون فاطمه زهرا (علیه سلام) كه در سنین كم به حركت تاریخی ولایی خود دست زد و تاریخ، در مقابل عظمت شخصیت و منزلت او سر تعظیم فرود آورد، با تمسك به لباس مشاركت اسلامی زنان، امنیت فكری و ذهنی را برای دختران مسلمان، بهمراه می آورد كه می توانند با قدرت و پایداری، قدم به اجتماع نهاده، اظهار عقیده نموده و در مشاركت، عضوی فعال محسوب گردند.

الف) انواع مشاركت

حیطه مشاركت وسیع است و بنا به توان و سرمایة فكری زن، مشاركت می تواند انواع مختلفی داشته باشد:

1. مشاركت اسمی

گاهی مشاركت در رعایت حجاب، مشاركتی است. در این مشاركت. زن سعی می نماید از مزایای آن برخوردار گشته و با همراهی در گروه به نتایج سودمند مشاركت در سطوح ساده دست یابد.

1.  مشاركت رسمی

گاهی مشاركت رسمی است. زیرا فرد با نهادینه كردن اهداف مشاركت، به تعمیق و گستردگی ابعاد آن همت گماشته و بعنوان فردی موثر در تصمیم گیری ها وارد شده و در نهایت با دست یابی به مدیریت بر خود، به مدیریت در گروه می پردازد. گرچه این سیر دارای سلسله مراتب و سطوح مختلف است، اما در ارزشیابی مراتب آن، سن و حتی تحصیلات، نقش چندانی ندارد، زیرا،

«ان تتقوا الله یجعل لكم فرقانا»

« اگر تقوا پیشه كنید، خداوند قدرت تمایز حق از باطل برای شما قرار می دهد»

حجاب لباس تقوا است، عارضة صحیح آن، توسعة تقوای فكری و عملی زن مسلمان است و در صورت تحقق كامل آن، به فرقان كه قدرت تمایز حق از باطل است، دست پیدا می كند. و این مرحله در مشاركت، مرحلة فرهنگ پذیری است، مرحله ای كه مشاركت كننده برای تعمیق اهداف، به سمت علم و تزیكه برای ایفای رسالت خود حركت كرده و با تمسك به الگوی شخصیت ایده ال خود، مورد تایید قرار گرفته است.

طراحی حجاب در بهترین زمان ممكن، برای شكل گیری شخصیت زن صورت گرفته است، تا زن تعاملی خود را با استفاده از این ابزار تكاملی آغاز نماید، چرا كه بدون ججاب، فراغت لازم را برای دستیابی و درك مراتب بالاتر نخواهد یافت و در راه تكامل، از پرتگاههای سقوطی كه بر سر راه او قرار می گیرد، نخواهد رهید و محك های شناخت در او ضعیف خواهد گشت.

لذا در آغاز طرح اجتماعی شدن و مشاركت اصولی زن در اجتماع، اجرای این حكم قرار داه شده است.

اگر حقیقتاً بطن و معنای حجاب درك شود، تحولی شگرف در زمینه های شناخت عرصه های تفكر ایجاد خواهد گشت. و در این میان نقش اعتماد آفرینی حجاب برای زن و قدرمند نمودن او برای رفع شبهات تاریخی، مشخص خواهد گردید.

ب) اهداف حجاب بعنوان لباس مشاركت اجتماعی زن مسلمان:

 در این بخش، به چند هدف از اهداف حجاب بصورت خلاصه اشاره می شود.

1. اصل برابری و مساوات در مشاركت اجتماعی:

تقسیم متعادل امكانات و ایجاد فضای متوازن برای توسعه و شكوفایی استعدادهای امت، از اصول اساسی و خدشه ناپذیر اهداف الهی است. این توازن و تعادل در برنامه ریزی جنسیتی، زمانی به تحقق خواهد رسید كه هم مساوات را میان زن و مرد ( دو جنس متفاوت) و هم بین زنان ( یك جنس) برقرار نمائیم.

-مساوات میان زنان ( یك جنس):

گسترة امكانات جهت بهره برداری انسان بدون در نظر گرفتن جنسیت- بر اساس اصل مساوات- از اصول اساسی معنویت است. حذف افكار و تلقینات تحمیلی كه خلاقیت ها و رشد را تحت الشعاع قرار داده و معادلات منطقی انسانی را بسوی تبعیض های ناروا می كشاند، از موارد ضروری است. در محیط سالم فعالیت، مشاركت باید بر اساس بكارگیری ابزارهای منطقی انسانی باشد. هرگونه اجحاف جلوه گری جنشی یا جسمی، ریا و مكر، در مخدوش نمودن روابط و مناسبات انسانی تاثیر داشته و حاكمیت قانون را با مكر و حیله بسوی حاكمیت تبعیض می كشاند. در سیستم مشاركت اسلامی، افراد نمی توانند هر وسیله و ابزاری را برای بهره بردن از امكانات بیشتر بكار گیرند و در نتیجه موجب محرومیت صاحبان حق گردند!!

در میان تمامی ابزارهای مشاركت، شاید استفاده از مكر و زیبایی های ظاهری و طنازی رفتار، بیشترین تأثیر را در خارج كردن مبادلات و ارتباطات انسانی از مسیر خود داشته است، زیرا فرد طناز سعی دارد از تمامی سرمایه های جسمی خود بجای خلاقیت و سرمایة فكری استفاده كرده و از ضعف مردان در برابر قدرت طنازی زنان، بهره گیرد تا امكانات و قدرتها را بسوی خود سرازیر نماید.

 در سیستم مشاركت اسلامی، ابزار مشاركت، ابزاری منطقی و عقلایی است هر گونه حركتی كه به خارج شدن سیستم عقلانی از ضوابط خود كمك نماید، مطرود است و بعنوان شیوه ای برای حاكمیت تبعیض بجای اجرای عدالت، نه طنازیهای جسمی و رفتاری، لذا تمای افرادی كه از این حربه برای سست نمودن تفكر و جلب توجه بسوی خود استفاده می كنند بعنوان استفاده از حركتی جنون آمیز- در جهت نفی تفكر صحیح- مطرود خواهند گردید.

كه از طریق پشت پرده واقع شدن صورت گیرد. و این مطلب باعث شده افرادی گمان كنند كه اسلام برای زن چنین مقرر كرده است كه كه همیشه پشت پرده و در خانه محبوس باشد و بیرون نرود. پوششی كه اسلام برای زن واجب كرده است به این معنی نیست كه از خانه بیرون نرود زندانی كردن و حبس كردن در اسلام مطرح نیست پوشش زن در اسلام این است كه زن در معاشرت خود با مردان بدن خود را بپوشاند و به ؟؟ نپردازد. همچنین در جایی حجاب را به این صورت تعریف كرده اند : حجاب عاملی است كه خالق به وسیله آن تنظیم عادلانه حیات را انجام می دهد تا تعقل، عاطفه، اخلاق، ایثار و انسانیت همه بصورت منطقی در جایگاه خود قرار گرفته و انجام وظیفه نمایند بنابراین میتوان حجاب را ضامن پویایی و تكامل جامعه انسانی به سوی اهداف الهی دانست.

فرضیات تحقیق:

1) آیا رابطه معنی داری بین نقش حجاب و توسعه در جامعه وجود دارد.

2) آیا ارتباط معناداری بین حجاب و سلامت روان در جامعه وجود دارد.

3) آیا ارتباط معنی داری بین حجاب و نفی مردسالاری در جامعه وجود دارد.

4) آیا ارتباط معنی داری بین حجاب در جامعه و سلامت نسل و تحكیم خانواده وجود دارد.

ضرورت و اهمیت تحقیق:

موضوع حجاب از ابعاد مختلفی مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفته و كتاب ها و مقاله های فراوانی در این زمینه تدوین شده است این پژوهش در پی آن است تا با بررسی نقش پوشش و حجاب گامی كوچك را در بر طرف ساختن این نیاز بزرگ در جامعه بردارد. و به مربیان و مسئولان فرهنگی جامعه بینش تازه ای درباره تأثیر روانی حجاب بر زنان و دختران ارائه دهد. زنان به عنوان نیمی از پیكرة جامعه نقش بسیار مهمی در ایجاد و گسترش عفت، پاكدامنی و اخلاق در بین جوامع بشری دارند. عفت و حیای زن كه یكی از مهمترین عوامل حفظ و بقای عفت عمومی است، نه تنها در تمام ادیان و مذاهب الهی تأكید شده است بلكه عقل و فكر بشری نیز آن را تأیید می كند.

از نظر اسلام اهمیت این موضوع به حدی است كه برخی روایات آن را تمام دین می دانند. روایتی از پیامبر اكرم (ص) آمده كه فرمودند الحیاء هوالدین كله یعنی اینكه حیا تمام دین است و همچنین امام علی (ع) نیز در مورد عفت و پاكدامنی می فرماید: «العفه رأس كل خیر» یعنی عفت و پاكدامنی منشأ هر خیری است. به همین منظور در تمام ادیان و مذاهب آسمانی قوانین گوناگونی برای حفظ  وبقای عفت و حیای عمومی وضع شده است كه حجاب و پوشش زن از جمله آنهاست.

حجاب زن از آن جهت اهمیت دارد كه نه تنها حافظ اخلاق و تجسم تقوا وعقت در سطح جامعه است بلكه وجود چنین حكمی در اسلام نوعی بزرگداشت زن مسلمان و محفوظ نگه داشتن وی از نگاه مردان وسوسه انگیزاست.

اهداف تحقیق:

هدف از این تحقیق نشان دهنده مسئله حجاب به عنوان نه تنها عامل حفظ اخلاق و تجسم بلكه عامل تقوا و عقت در جامعه و محفوظ نگهداشتن زن از نگاههای مردان حریص بواسطه همین مسئله حجاب است. همچنین هدف از این تحقیق نشان دادن یكی از حقوقهای مسلم زن در جامعه كه هم باید خود زن و هم مرد آن را رعایت كند و این چیزی نیست جز مسئله حجاب. همچنین هدف دیگر از این تحقیق معرفی مسئله حجاب زن مسلمان ؟؟ به عنوان یك مسئله فردی است كه به عنوان بارزترین نكته برای تبلیغ دین شمرده می شود. همچنین از اطراف این تحقیق نشان دادن رابطه بین حجاب و سلامت روانی زن در جامعه است كه به موضوع این تحقیق اهمیت بیشتری داده است و نشان دادن حجاب بعنوان یك عامل برای خارج كردن زن از تبعیض به سوی سادات و همچنین آزاد ساختن زن از نگرش منفی به عنوان یك ابزار است می باشد.

فصل دوم

فرضیه ها

فرضیه ها:

تعریف فرضیه:

1. یك راه حل پیشنهادی می باشد كه محقق برای مشكل اساسی ارائه می دهد و به تأیید و ؟؟ آن می پردازد.

2- آنچه محقق به دنبال آن می گردد و یا حدسی زیركانه برای نتیجه تحقیق به دنبال آن می باشد.

فرضیه های تحقیق:

1.  ارتباط معنی داری بین نقش حجاب و توسعه در جامعه وجود دارد.

یعنی اینكه اسلام ؟؟ در نظر دارد با پیاده كردن حجاب در جامعه زمینه های ایجاد آزادی مدنی و كنترل اجتماعی را ممكن ساخته و امكان مشاركت زنان را در ؟؟ اجتماعی و توسعه در جامعه فراهم نماید.

2- ارتباط معنی داریبین نقش حجاب و سلامت روان در جامعه وجود دارد.

بدون تردید حجاب و پوشش مناسب زن، تأثیرات بسیار مهمی بر روح و روان زن دارد. عفاف و پوشیدگی زن همچون سد و حفاظی است كه زن در سایه آن از هر ذلت و تحقیری در امان می ماند. وقتی زن بدون حجاب در اجتماع مردان نامحرم حاضر می‌شود به آسانی تحت روانی و عاطفی آنها قرار می گیرد و وحدت روانی او از بین می رود. با از بین رفتن وحدت روانی دچار آشفتگی و اضطراب می شود.

3- آیا ارتباط معنی داری بین نقش حجاب و نفی مردسالاری در جامعه وجود دارد.

تنها زمینه ای كه باعث به وجود آمدن بحث آزادگی و عدالت و حق خواهی و ظلم ستیزی در عصر حاضر شده است بوجود آمدن فضای مذهبی بوده كه توانسته است زنان را در برابر تبلیغات وسیع فرهنگی (فرهنگ مادی) مصون بدارد. و لازمه و اساس بوجود آمدن فضاهای مذهبی می باشد.

كه مرد سالاری، سكولاریسم، لذت پرستی و… و هر چه و هر كسی كه در مقابل آن بایستد خرد كرده و به نابودی می كشاند.

4- ارتباط معنی داری بین حجاب و جامعه و سلامت نسل و تحكیم خانواده وجود دارد.

وجود حجاب در محیط خانواده باعث تقویت روحیه مذهبی افراد خانواده می شود.

تقویت روحیه مذهبی در خانواده باعث دلگرمی اعضا و وحدت میان اعضاء خانواده می‌شود. رعایت مسئله حجاب باعث قوی شدن بنیه خانواده می شود و باعث سوق دادن افراد به سمت و سو ی معنویت می شود، حجاب باعث صمیمی تر شدن اعضاء خانواده با هم و به وجود آمدن و احترام متقابل در خانواده می شود.

جامعه آماری و نمونه گیری:

تعریف جامعه آماری:

1- مجموعه ای از افراد و اشیاء كه حداقل دارای یك و یا چند نشانه و صفت  ویژگی مشترك باشد.

نمونه گیری:

تعریف نمونه گیری:

عبارت است از مجموعه ای نشانه ها از یك قسمت یك گروه از جامعه ای بزرگتر انتخاب كرد طوری كه این مجموعه معرف كیفیات و ویژگی های آن گروه با جامعه بزرگتر باشد.

انواع نمونه گیری:

1- نمونه گیری تصادفی (ساده):

به این شكل است كه جامعه آماری ار مشخص كرده و نمونه آماری را نسبت به جامعه آماری تعیین می كنیم و سپس كارت های مشابهی را بین آنها توزیع ی كنیم و روی هر كارت شماره گذاری می كنیم سپس به صورت تقادفی یك كارت را بر می داریم و شماره آن را ثبت می كنیم و به همین ترتیب تا10 نمونه ما بیرون و سپس روی آن را مطالعه كرده و به جامعه آماری تعمیم می دهیم.

2- نمونه گیری تصادفی (سیستماتیك):

در این روش جامعه آماری و نمونه آماری را مشخص كرده و سپس نسبت جامعه آماری به نمونه آماری را مشخص می كنیم.

جامعه آماری= N

= نسبت جامعه آماری به نمونه آماری    نمونه آماری= n

سپس طبق نمونه گیری تصادفی ساده كارت های مشابهی را  برای كل جامعه آماری تنظیم می كنیم و بر روی همه كارها شماره گذاری می كنیم و سپس آنها در نقطه ای قرار می دهیم. سپس به طور تصادفی و اتفاقی كارت اول را بیرون می آوریم و شماره آن را ثبت می كنیم برای به دست آوردن شماره كارت دوم شماره اول را به اضافه نسبت جامعه آماری به نمونه آماری می كنیم و برای به دست آوردن شماره كارت سوم، شماره كارت دوم را به اضافه نسبت فوق می كنیم و به همین ترتیب تا100 شماره به دست آید و سپس روی آنها مطالعه كرده و نتیجه را به كل جامعه آماری تعمیم می دهیم.

حقوق افراد ضایع شود و چه بسا افرادی با انگیزه شرافتمندانه و به قصد اصلاح جامعه مرتكب جرم سیاسی شده اند ولی چون حد و مرز و تعریفی برای جرم سیاسی وجود ندارد اشتباهاً به جرائم دیگری محكوم شده اند كه این مشكل جامعه می باشد و باید مجلس شورای اسلامی این مسئله را حل كند كه حق كسی ضایع نشود[1].

اصل 168 قانون اساسی در مورد تعریف جرائم سیاسی مطالبی را مقرر كرده است كه چنین می باشد جرائم سیاسی باید با حضور هیأت منصفه رسیدگی شود كه تا كنون به این اصل توجه نشده كه باید مطالبات اجتماعی افراد افزایش پیدا كند و سعی در تثبیت نظام سیاسی كشور شود و همچنین احزاب سیاسی فعال شوند و این احزاب سیاسی باید به سوی روابط مسالمت آمیز و حل شدن مسائل و مشكلات و از بین بردن چالش‌های غیرقانونی و خشونت بار گام بردارند و احزاب برای رسیدن به این اهداف باید تعریف جامع و كاملی را برای جرم سیاسی ارائه كنند و نحوه برخورد با مجرمان سیاسی در قانون مطرح شود چون شایسته جامعه اسلامی نمی باشد كه با مجرمان سیاسی كه انگیزه شرافتمندانه و قصد بهتر كردن جامعه را دارند همانند مجرمین جرائم دیگر برخورد شود.

همچنین در برنامه سوم توسعه اقتصادی و اجتماعی مصوب 79 و در اصل 188 قانون اساسی تلاش برای ارتقاء كیفی و همچنین افزایش كارایی محاكم و تخصصی كردن آنها از اهداف نظام می باشد و لذا تعریف جرائم سیاسی نیز از موارد برنامه سوم توسعه می باشد[2].

در اصل 168 ق.ا بدون اینكه تعریفی از جرم سیاسی شود مقرر می دارد كه رسیدگی به جرائم سیاسی باید با حضور هیأت منصفه و به صورت علنی در محاكم دادگستری صورت گیرد و تعریف جرم سیاسی بر اساس موازین اسلامی در قوانین عادی می باشد ولی هنوز در قوانین عادی كشور ما تعریفی از جرم سیاسی نشده و همچنین حقوقدانان هر كدام از زاویه دید خود جرم سیاسی را تعریف كرده اند یك عده معتقدند جرم سیاسی جرمی است كه به منافع سیاسی و به حقوق سیاسی لطمه وارد یم كند و عده ای دیگر معتقدند جرم سیاسی جرمی است كه هدف از ارتكاب آن واژگون كردن نظام سیاسی و اجتماعی و همچنین هدف برهم زدن نظم و امنیت كشور را دارند و یك عده دیگر معتقدند جرم سیاسی جرمی است كه در آن هدف بر هم زدن نظم و امنیت كشور و اختلال در نظام سیاسی و اجتماعی و همچنین اخلال در مدیریت و صدمه به مقالات سیاسی و رئیس كشور می باشد این جرم ممكن است به تنهایی یا همراه با جرائم عمومی سیاسی و امنیتی دیگر صورت گیرد. ولی تعریف كامل تر دیگری كه از جرائم سیاسی به عمل آمده جرم سیاسی كه در آن قصد لطمه زدن به مبانی سیاسی و امنیتی كشور و اخلال در نظام سیاسی و امنیتی و اقتصادی و اجتماعی مملكت باشد و لایحه ای در مورد جرم سیاسی و تعریف و نحوه رسیدگی به آن در محاكم دادگستری وجود دارد كه ماده 1 این لایحه از جرم سیاسی تعریف كرده است كه چنین مقرر می دارد: «جرم سیاسی فعل یا ترك فعلی كه مطابق قوانین موضوعه قابل مجازات است هرگاه با انگیزه سیاسی علیه نظام سیاسی مستقر و حاكمیت دولت و مدیریت سیاسی كشور و مصالح نظام جمهوری اسلامی ایران و یا حقوق سیاسی اجتماعی و فرهنگی شهروندان و آزادی های قانونی آنان ارتكاب یابد جرم سیاسی به شمار می آید مشروط بر آنكه مقصود از ارتكاب ان نفع شخصی نباشد» در ابتدای این ماده از انگیزه سیاسی ذكر شده و در آخر ماده گفته شده مجرم هدفش از ارتكاب جرم نفع شخصی نباشد یعنی اگر انگیزه مجرم از ارتكاب جرم نفع شخصی باشد هرچند كه انگیزه ای كه او را به سمت ارتكاب جرم سوق داده سیاسی باشد جرم سیاسی محسوب نمی شود پس در جرم سیاسی نیاز به انگیزه سیاسی برای ارتكاب و همچنین هدف از انجام جرم نفع شخصی نباشد كه با این دو شرط جرم سیاسی محقق می‌شود[3].

گفتار اول- مفهوم جرم سیاسی در نزد علمای حقوق:

دو نظر مختلف در بین علمای حقوق راجع به جرم سیاسی وجود دارد كه باعث به وجود آمدن دو سیستم درونی و بیرونی شده است. در سیستم بیرونی هرگاه به تشكیلات حكومت ضربه وارد شود جرم سیاسی می دانند در كنفرانس بین المللی كه در سال 1935 در كپنهاك تشكیل شد جرم سیاسی را چنین تعریف كرده اند جرم سیاسی جرمی است كه علیه تشكیلات و طرز اداره حكومت و مباین ناشی از آن می‌باشد حقوق جزای ایتالیا روند شدیدی در مورد مجرمین سیاسی پیش گرفته و بنا به حقوق این كشور هر جرمی كه به حقوق سیاسی اشخاص و منافع سیاسی حكومت لطمه وارد كند جرم سیاسی محسوب می شود همینطور در جرائم عمومی كه ارتكاب تمام و قسمتی از آن ناشی از عللی باشد كه سیاسی است و جرم سیاسی محسوب می‌شود.

سیستم درونی برعكس سیستم بیرونی می باشد در سیستم درونی به هیچ وجه به امور خارجی و نتایج محسوس آن توجهی نمی شود بلكه خود عامل جرم مدنظر است و به عبارت دیگر انگیزه در ارتكاب جرم در جرائم سیاسی مد نظر است.

اشخاصی كه سیستم درونی جرم سیاسی را پدید آورده اند معتقدند كسانی كه به حكومت لطمه وارد می كنند ولی مدعی امیالی كه جنبه خودپسندی دارد می شوند از جمله حرص  اینها مجرم سیاسی نمی باشد.

برعكس اشخاصی كه اقداماتشان مستقیماً لطمه به تشكیلات و منافع حكومت است و انگیزه عمومی برای ارتكاب جرم دارند كه این افراد را مجرمین سیاسی و اجتماعی می‌‌دانند.

پس در سیستم بیرونی جرم سیاسی آن جرمی می باشد كه به تشكیلات و منافع جامعه لطمه وارد كند ولی بر اساس سیستم درونی جرم سیاسی آن است كه قصد مجرم لطمه وارد كردن به جامعه است پس سیستم بیرونی جرم باید كاملاً سیاسی باشد[4].

مفهوم جرم سیاسی در حقوق فرانسه:

مفهوم جرم سیاسی كه بیان شد در رابطه با جرم كاملاً سیاسی جرمی كه مستقیماً به تشكیلات و منافع و حیات كشور لطمه وارد می كند هیچ مشكلی ندارد ولی تعریف جرم سیاسی در رابطه با جرائم مركب و مرتبط با جرائم سیاسی یعنی جرائمی كه در ضمن آن به منافع خصوصی اشخاص و منافع اجتماعی لطمه وارد می كند اشكالاتی وجود دارد ولی در مورد اشخاصی كه مقدم ترند در اقدام علیه امنیت خارجی كشور جرم آنها سیاسی است و در مورد آنها رویه خاصی را اتخاذ كرده[5]

منظور از ظرط معرف بودن آن است كه همه صفات جامعه، خاصه آن صفاتی كه از لحاظ موضوع تحقیق دارای اهمیت است به تناسب در نمونه وجود داشته باشد و بتوان نتایج حاصل از آن را به كل جامعه آماری پس بطور كلی و با توجه به توضیحات فوق در تعریف حجم نمونه می‌توان گفت كه حجم نمونه، تعداد كل عناصر موجود در نمونه است.

اما منظور از جامعة آماری همان جامعه اصلی است كه از آن نمونه‌ای نمایا، یا معرف بدست آمده باشد. جامعة آماری را در مواردی جمعیت و در مواردی دیگر نیز حیطه می‌خوانند. حجم جامعة آماری شامل مجموعه عناصر موجود در جامعه آماری است كه مبنای محاسبه در نمونه‌گیری محسوب می‌شود.

روش شناسی تحقیق

روش مورد استفاده در این تحقیق، روش پیمایشی یا Surrey می‌باشد. در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات از دو تكنیك استفاده نموده‌ایم:

1- كتابخانه‌ای: برای دست‌یابی به آراء و نظریه‌های بزرگان و هم چنین برای آشنا شدن با سابقة تاریخی موضوع از این روش سود جسته‌ایم.

2- پرسشنامه‌ای: این تكنیك عبارت است از مطرح كردن یكسری پرسش برای مجموعه‌ای از پاسخوگیان كه غالباً معرف یك جمعیت وسیع‌تر دربارة وضعیت اجتماعی شغلی و خانوادگیشان دربارة عقاید و ایستارهایشان راجع به مسائل اجتماعی انسانی، دنیوی، معنوی و دربارة انتظارتشان، سطح معرفت یا آگاهیشان در مورد یك حادثه یا یك مسئله دربارة هر نكته‌ای‌ كه اطلاع آن برای محقق جالب است. بررسی پرسشنامه‌ای با چشم‌انداز جامعه شناختی، از نظرسنجی ساده عمیق متمایز است. برای آنكه در بررسی جامعه شناختی باز، یبن فرضیه‌های نظری در آزمون همبستگی‌هایی كه این فرضیه‌‌ها توصیه می‌كنند، در نظر است از این لحاظ این بررسی به مراتب سنجیده‌تر و پایدارتر از نظر سنجیها هستند.

به همین منظور و دست‌یابی به نتیجه و تعیین علل گرایش جوانان به مواد مخدر، پرسشنامه‌ای با 28 سئوال مطرح نمودیم و در اختیار جامعة آماری خود قرار دادیم.

تعریف مفاهیم نظری

1- فقر[1]

از دیدگاه‌ تنازعی، فقر یك نتیجه محتوم استشار است كه روابط نابرابر میان طبقات اجتماعی ایجاد می‌كند. در نتیجه ثروتمندان شرایط كار و سطح دستمزدها را به دلخواه خود معین می‌كنند و طبقه زحمتكش چاره‌ای جز تن به این وضعیت ندارد. این طبقه به علت نداشتن قدرت، قادر به تغییر روابط نابرابر نیست و ادامه این وضعیت اجتناب‌ناپذیر است.

2- اعتیاد[2]

احتیاج روانی و جسمانی مبرم بر استعمال الكل یا داروی مخدر دیگر كه اختیار مصرف و ترك آن از قدرت ارادة شخص خارج شده باشد.

3- معتاد

كسی است كه رد اثر استفاده مكرر مداوم، متكی و وابسته به مواد مخدر یا دارو شده باشد. به عبارت دیگر قربانی هر نوع وابستگی دارویی یا روانی به مواد مخدر شناخته می‌شود.

4- فرهنگ[3]

 مجموعه دستاوردهای مادی و معنیو بشر را فرهنگ می‌خوانند. فرهنگ از دو بخش مادی و معنوی تشكیل شده است. فرهنگ مادی دلالت دارد بر كیله ابزار و وسایلی كه توسط بشر شاخته شده و چگونگی بهره‌برداری از آنها و فرهنگ معنوی اشاره به نهادها، باورها، ارزشها مرسوم و میثاق انسانها دارد.

5- سواد[4]

كیفیت یا حالت توانایی خواندن و نوشتن پیامهای روزمره در زبان مادری.

6- باورهای دینی[5]

دین عبارت است از اعتقاد به وجود برتر آفریننده جهان و كاینات و همه لوازم منطقی با این عقیده. بر اساس این تعریف دین در برگیرنده تمامی اصول جهان بینی (توحیدی و الهی) و نیز كلیه قواعد و روشهای ایدئولوژی است و فارغ از زمان و مكان به صورت بالقوه در او وجود دارد و در شرایط خاصی در اندیشه و رفتار را بروز می‌كنند. در دیگر سخن دین عبارت است از یك سلسله اعتقادات كه ریشه در تعالیم ماوراء الطبیعی، مقدس آسمانی دارد.

تعریف مفاهیم عملیاتی

1- فقر[6]

سازمان ملل: كسی را فقیر دانسته است كه از حداقل زندگی در شأن انسان، محروم باشد و حداقل را به این معنا اندازه می‌گیریم كه نیاز متعارف بدن به 2500 كالری از طریق ارزانترین، دردستریترین و متعارفترین انرژی یا ماده حاوی انرژی تأمین می‌گردد.

2- فقر فرهنگی

عبارت است از عدم، آگاهی و تحصیلات كم و عدم آینده نگری و درست اندیشی.

3- ضعف باورهای دینی

عبارت است از تضعیف در ادای تكلیف الهی كه از طریق ادیان مختلف و مذاهب مختلف برای بندگان خود وضع كرده است. یا عدم اجرای احكام الهی و آنچه كه در یك مذهب و یا دین باید بجا آورد.

4- اختلاف والدین

عبارت است از جنگ وصول، یا ستیزه و مشاجر‌ه‌هایی كه بین دو نفر به علت عدم توافق فكری و زیستی بوجود می‌آید.

5- اختلالات روانی[7]

شكل مهم دیگری انحراف، ناشی از اختلال روانی یعنی عدم توانایی روان شناختی برای مقابله واقع بینانه و مؤثر با سختیهای معمولی زندگی است. كسانی كه اختلال روانی دارند، هنجارهای اجتماعی مربوط به واقعیت را نقض می‌كنند. زیرا رفتار آنان می‌تواند افسردگی غیر منطقیتا خوش خیالیها. خیالات باطل و نارساییها تفكر و زبان را در بر گیرد، رفتار چنین بیمارانی غیر قابل پیش‌بینی و غیر قابل درك می‌باشد و حتی می‌تواند در تضاد با دیگران باشد. دین امر موجب می‌شود روابط متقابل اجتماعی دشوار و یا حتی غیر ممكن شود. مشكلات روحی موجب افسردگی و اضطراب و گوشه نشینی فرد می‌شود.

دو قسمت دیگر این مقاله در شماره های بعد به چاپ خواهد رسید و در انتها كتابنامه نیز خواهد آمد. إن شاء الله.

پژوهش و تحقیقات من در باره شیعیان مدینه، از دهه 1980 آغاز شد، اما به دلایلی، هر بار مجبور شدم تا كار پژوهش را برای مدتی طولانی قطع كنم. بعد از سال ها، شمار زیادی از همكاران دانشگاهی یا محققان (از پیش و تاكنون) و نیز برخی از دانشمندان مسلمان، كتابداران، كتابفروشان و دیگران مرا به صورت های مختلف در تهیه كتاب ها، نشریات و عكس ها یاری دادند، به طوری كه اطلاعات كتابشناسانه فراهم آمده، مرا به منابع ناشناخته راهنمایی كرد و سبب حلّ مشكلات زباشناسانه و سایر مشكلاتی شد كه من در هنگام تحقیق بر روی منابع ، با آنها روبرو بودم . این افراد زیادتـر از آنـنـد كـه در اینـجـا از ایشـان بـه نـام یـاد شـود. مـن از هـمـه آنـهـا سپـاسـگـزاری مـی كـنـم. هـمـچـنـیـن از Deutsche Forschungsgemeinschaft برای حمایت های فراوانش، صادقانه متشكرم; از جمله برای امكانی كه در سال 1995 برایم فراهم كرد تا یك تابستان به عنوان فرصت مطالعاتی بگذرانم; دورانی كه به تحقیق روی مذهب شیعه امامیه پرداختم و تحقیقاتم را منظم كردم.

مقدمه

پژوهش حاضر كوششی است برای تشریح وضعیت جامعه شیعه مدینه و مناطق همجوار آن در جنوب شهر مدینه، البته بیشتر از قرن نوزدهم به این سو و با اشارتی به پیشینه تاریخی آن. این گزارش مبتنی است بر یك رشته منابع جور و اجور; اعم از منابع درجه اول و دوم، از آثار عربی قرون میانه تا نوشته های سیاحان اروپایی و آثار مخالفان فعلی دولت سعودی. همچنین از نوشته های تاریخیِ سالشمارانه از قدیم تاكنون و گزارش هایی كه ایرانی ها و لبنانی های شیعه و دیگر زائران مدینه نگاشته اند. البته تصویر به دست آمده، از بسیاری جهات مبهم است، بویژه از آن روی كه مؤلفِ نوشته حاضر نتوانسته (و شاید هرگز نتواند) یك پژوهش جدی انجام دهد.

در آغاز بیان چند ویژگی، درباره اهمیت عمومی مدینه در تاریخ شیعه و نیز در تفكر مذهبی آن، بسیار مناسب است و ما باید به خاطر داشته باشیم كه مدینه در مقایسه با سایر شهرهای مقدس و مذهبی نزد شیعیان امامی،¹ [و به طور كلی] به دلیل داشتن چند ویژگی، متفاوت است:

(نخست آن كه:) تاریخ و اهمیت مذهبی این شهر، بستگی كامل به شهر مكه دارد، به این معنا كه هر چند زیارت مدینه بخشی از اعمال حج نیست، اما زیارت آن، قبل یا بعد از اعمال حج، مورد اعتنای تمامی مسلمانان است، و در اصل برای شیعیان یك وظیفه مقدس به شمار می آید; ² این در حالی است كه برخی از شهرهای مقدس شیعه، مانند نجف و كربلا در اصل، در اطراف مرقد امامان(علیهم السلام) ساخته شده و نیز برخی از آن ها مانند مدینه، مدت ها پیش از آن كه نزد شیعه، شهری مقدس باشد، وجود داشته اند.³ اگر ما اهمیت تقدّس مذهبی شهرها را از دید شیعه، بر اساس شمار امامانی كه در آن مدفونند بسنجیم، باید نتیجه بگیریم كه شهر مدینه بیشترین اهمیت و محبوبیت را در قیاس با شهرهایی مانند نجف و كربلا دارد; چرا كه به عنوان مثال، در هر یك از آنها تنها یك امام دفن شده، اما مدینه (شهر محبوب همه مسلمانان، به دلیل مدفون شدن پیامبر در آن)، قبر چهار امام را در خود جای داده است. وآنها عبارتند از: «حسن بن علی»، «علی زین العابدین»، «محمد باقر» و «جعفر صادق»[(علیهم السلام)]. در آنجا همچنین قبر فاطمه دختر پیامبر(صلی الله علیه وآله) مادر دو امام; حسن و حسین و یكی از محبوبترین زنان قدسیه در اسلام قرار دارد. همین طور مرقد شمار دیگری از اعضای خاندان پیامبر (اهل البیت) در آنجا     می باشد.⁴

البته این امر به این صورت، حساسیت بیشتری ایجاد نمی كند، اما اهمیت ویژه ای را مطرح       می سازد كه به هر روی، برای زیارت شهرهای مقدس، افراد را به خود جذب می كرد.

روشن است كه زیارت مدینه توسط زائران شیعه نسبت به همكیشان سنیِ آنها، عمومیت بیشتری دارد.⁵شیعیان امامی همه امامان خود، به جز امام دوازدهم را، كه در غیبت است، شهید می دانند. طبیعی است كه توقف در برابر مرقد چهار امام در مدینه، عمیق ترین احساسات مذهبی را در آنها ایجاد می كند.

در دوره جدید; یعنی از دهه 1920، اندوه شیعیان زائر قبرستان قدیمی مدینه; یعنی بقیع الغرقد (به اختصار بقیع)⁶ شدت یافت; چرا كه آنها شاهد بودند كه حرم امامان در عراق، ایران و حتی بسیاری از مراقد امامزادگان⁷ با كتیبه ها و تزیینات پر هزینه از طلا و نقره و آیینه و غیره پوشیده شده اند. در چنین حالتی، سادگیِ بیش از حدّ آرامگاه امامان در مدینه، یك ضربه روحی برای آنها بود. این امر، حتی برای زائرانی كه آگاهی كافی در باره خرابی مراقد امامان بقیع ـ به دست سعودی ها پس از پیروزیشان در دسامبر 1925 ـ داشتند، صادق بود.

پیش ازاین حوادث نیز مدینه وضعیت متفاوتی با شهرهای مقدس، در شرق; مانند نجف، كربلا، كاظمین و مشهد داشت (سامرا هم تا حدی یك استثنا بود). مدینه هیچ گاه حوزه علمیه شیعی نداشت. گرچه (دانشمندان و واعظان و طلاب از) شیعیان در مدینه و اطراف آن از روزهای نخست دوره اسلامی تاكنون وجود داشتند امّا، هیچ مدرسه ای كه قابل مقایسه با مراكز شیعی در عراق و ایران باشد، درآنجا تأسیس نشد.⁸ همین سخن درباره مكه نیز صادق است. البته این مسأله، نتیجه عمده وضعیت سیاسی بود. به جز چند مورد، مدینه همیشه زیر سلطه قدرت های سنی بوده است. با این همه حكام محلی مانند بسیاری از شرفای هاشمی مكه، به داشتن تمایلات شیعی شناخته شده بودند. شرفای مكّه در نظر بسیاری از نویسندگان شیعه، شیعیانی بودند كه به دلایل روشنی، خود را سنی مطرح می كردند. رفتاری كه بر اساس اصل «تقیّه» در فقه شیعه مشروع بود. این سخن كه همه شرفا گرایش شیعی داشته باشند، جای بحث دارد، با این حال تردیدی نیست كه گرایش شیعی در میان برخی از طوایف خاندان هاشمی، بویژه در میان اشراف حسینی مدینه⁹ وجود داشته است. این حقیقت می تواند روشن سازد كه چرا شیعیان آرزو داشتند تابه عنوان مجاور¹⁰(برای زندگی و حتی مردن!) در مدینه باشند و معمولاً برای اقامت در مدینه یا حومه آن موفق می شدند. ملامحمد امین استرآبادی (م میان 1033 ـ 1036 / 1623 ـ 1626) كه مجدِّد مكتب اخباری میان شیعه است، نمونه ای مشخص می باشد.¹¹

می توان دلیل آورد كه ریشه و اساس رشد تشیع از لحاظ تاریخی، به دوران زندگی پیامبر بر     می گردد; زمانی كه طایفه وی، بنی هاشم، از موقعیت خاص و عالی مذهبی، كه مورد تأیید قرآن هم بود، برخوردار شدند. محروم كردن خاندان او ـ اهل بیت ـ از ارث، بعد از رحلت ایشان، اقدامی بود كه سبب برآمدن شیعه; یعنی طرفداران علی بن ابی طالب پسرعمو وداماد پیامبر و درنهایت رهبر هاشمی هاشد.

این در حالی است كه نخستین جنبش های طرفدار شیعه علی(علیه السلام) در عراق پدید آمد. در حجاز هم مقاومت علوی (كم و بیش) در برابر امویان و سپس عباسیان به وجود آمد.¹² گرچه رشد بعدی تشیع; مانند ظهور شاخه ها و فرقه های مختلف و غیره، در عراق، ایران و مناطق دیگر صورت گرفت، لیكن نباید فراموش كرد كه حجاز، بویژه مكه و مدینه، مهد تشیع بوده است. به همین ترتیب، نباید حضور جامعه شیعی (امامی یا زیدی) از همان اوائل دوره اسلامی تا قرن بیستم، مورد غفلت قرار گیرد. اینك این تداوم موضوع پژوهش حاضر است.

در تحقیقات غربی، «نقش مهم شیعیان علی در تاریخ حجاز»، تنها در قرون نخستین اسلامی توسط شماری از مؤلفان مورد توجه قرار گرفته است، و از آن زمان تا دوره اخیر، توجه شایسته ای به آن نشده و حق مطلب ادا نگردیده است.C. Snouck Hurgronje در قرن نوزدهم بویژه در كتاب پیشگامانه خود، در تاریخ مكه، برای نخستین بار توانست دامنه و نیز موفقیت آرزوهای علویان را در حجاز تا دوران عباسی نشان دهد. توجه وی به این مطالب از آن روی بود كه به بحث ریشه قدرت اشراف و نیز رشد بعدی شرفای مكه سخت علاقمند بود. با این حال توضیحات وی از نقش اشراف شیعه مدینه در تاریخ حجاز، شامل سلطه آنان بر تمامی منطقه حجاز، محدود به چند اظهار نظر كوتاه ـ گرچه مربوط به مـوضـوع ـ اســت.¹³

جهانگرد سویسی J. L. Burckhardt نخستین نویسنده غربی است كه جزئیات زیادی را در باره گروه های شیعی سادات حسینی در مدینه و نیز در باره یك جامعه برجسته از شیعه با نام «نخاوله» به دست داده است. او می نویسد: آنها تا وقتی كه در نخلستان های خود هستند، عقیده تشیع را اظهار می كنند، اما زمانی كه به شهر می آیند خود را سنی معرفی می كنند. اظهارات وی در باره شیعیان مدینه تأثیر قابل توجهی روی شماری از غربیان و حتی مؤلفان مسلمان داشته است. بنابراین سزاست كه مطلب وی را به طور كامل در اینجا نقل كنیم. این مطلب در فصلی از كتاب اوست كه به ساكنان مدینه اختصاص داده است. وی با یاد از خاندان های اشراف، می نویسد:

«از جمله آنها، خانواده كوچك بنی الحسین ـ از نسل حسین برادر حسن(علیهما السلام) ـ است. گفته می شود كه آنها در گذشته در مدینه، بسیار قدرتمند بودند و ریاست بخشی از موقوفات مسجد النبی را داشته و در قرن سیزدهم میلادی (بر اساس گفته سمهودی) امتیاز محافظت از مرقد نبوی را در اختیار داشته اند. در حال حاضر به دوازده خاندان كاهش یافته اند و با این حال، هنوز در ردیف اشراف شهر و از ثروتمندترین ساكنان آن می باشند. آنها بخشی از شهر را در اختیار گرفته و منافع زیادی به دست می آورند. این درآمد بویژه از زائران ایرانی است كه به آنجا می آیند. آن ها را ـ عموماً ـ «رافضی» فرقه علوی ایرانی! می خوانند. آنان شعائر مذهبی خود را پنهان انجام می دهند، گرچه در ظاهر خود را سنی نشان می دهند. این خبر، كه شایع است و توسط شماری از مردم محترم تأیید می شود، در عین حال قابل تردید است. با این حال بنی الحسین نفوذ قوی در شهر داشته و در ظاهر اعمال مذهبی اكثریت (اهل سنت) را انجام می دادند و به همین دلیل در كار جلب موافقت عناصر متعصّب موفق بوده و از سوی آن ها مورد حمله قرار نمی گرفته اند.

این نكته آشكارا گفته شده كه بقایای انصار و بخش بزرگی از اعراب كشاورز كه كار اداره باغات و مزارع مجاور شهر را انجام داده و كِشت می كردند، تمایل به چنین گرایش داشتند. اینها، كه به «نخاوله» ـ كسانی كه در نخلستان ها زندگی می كنند ـ معروفند، شمارشان بسیار زیاد و افراد بسیار رزمجو بودند. نخاوله دست به مقاومت بر ضدّ وهابی ها زدند و همیشه در ستیزهای شهری برتری خود را نسبت به شهرنشینان نشان می دادند.

گفته می شود كه آنها از نسل هواخواهان یزید بن معاویه هستند كه در سال 60، بعد از حمله به مدینه آن را تصرف و غارت كردند. نخاوله ازدواج درون گروهی داشته و در برابر پیشامدها موضعی عمومی دارند. بسیاری از آنان وقتی در مناطق خود هستند اظهار تشیع می كنند، اما زمانی كه به شهر می آیند خود را سنی نشان می دهند. گروهی از آنها در حومه شهر ساكن شده اند و شغل قصابی در انحصار آنهاست. در برخوردها می شنیدم كه كسانی از آنها آشكارا خود را رافضی می خواندند، بدون آنكه آن را انكار كنند. در صحرای شرقی، در فاصله سه روزه یا چهار روزه راه از مدینه، یك قبیله بدوی با نام بنی علی زندگی می كنند كه همگی مذهب ایرانی ها را دارند. چیزی كه مورد حیرت است این كه دو نقطه بسیار مقدس مذهبی مسلمانان ارتدوكس [سنی] كه یكی به وسیله فرقه زید [زیدیه ]و دیگری به وسیله علوی ها [شیعه امامی ]محاصره شده، بدون آن كه كوششی برای اخراج آنها از آنجا صورت گیرد».¹⁴

ریچارد بورتون [Richard Burton]كه در سال 1852 از مدینه دیدن كـرده، در سفـرنـامـه شخـصـی خــود[Personal Narrative] به نخاوله و بنی حسین اشاره می كند. آگاهی های وی همانند مشاهدات بوركهارت بر نوشته های مؤلفان پس از خود، درباره مدینه، تأثیر داشته است. عین عبارت وی را (البته بدون برخی پاورقی های نسبتا خیالی) می آوریم:

«در آنجا گروهی دیگر هستند كه نخاوله نامیده می شوند و بر اساس برخی نقل ها، از نسل انصار هستند، چنان كه برخی نقل ها آنها را از نسل یزید می دانند! نظر دوم را نمی توان پذیرفت، چرا كه معاویه دشمن خونی علی و فرزندانش بوده كه مورد احترام بیش از حد شماری از مردم بوده است. نهایت چیزی كه می توانم ثابت كنم این كه آنها با شیخَیْن (ابوبكر و عمر) دشمنند، اما كسی بر من روشن نكرد كه چرا عثمان را استثنا می كنند، با این كه وی (بعد از آن دو نفر) سومین فردِ مبغوض نزد شیعیان است.

را با پوشش دموكراسی در بین ملت ها شایع نمایند لذا ترفندهای مختلفی را با هدف قلب مفاهیم ارزشی و ملوث كردن فضای فرهنگی جوامع به ابهام و تردید و نیز سؤال برانگیز نمودن ارزشهای دینی و قومی جامعة تحت تهاجم، راه وصول به مقصد را بری خود هموار كنند، بدیهی است در چنین فضای آلوده و مصمومی حق از باطل و ارزش از ضد ارزش و …شناخته نمی‌شود. خوشبختانه در جوامع اسلامی كه یكی از هدف های اصلی تهاجم فرهنگی است ( به ویژه كشور عزیزمان ایران) عزیزانی هستند كه ضمن آگاهی از ماهیت تهاجم فرهنگی و شناخت شگردهای پیچیدة آن در معرض ابعاد تهاجم و دفاع از فرهنگ كمل طلب و پویا و حیات بخش اسلامی سعی داشته تا اثرات تهاجمی دشمن را خنثی و یا كم رنگ نمایند

« تهاجم فرهنگی جدی است»

فرهنگ مهمترین عامل نگهداری و پایداری ایرانیان است، زیرا ایرانیان در مواردی چند با فرهنگ خویش از پیروز شدگان تطامی مجذ وبین فرهنگی ساخته اند، تجربه نشان داده است كه ایرانیان ملتی فرهنگ پرور، قانع، حق جو، سخت اعتماد، ولی پایدار در پاسداری از باورها و اعتقاد خود هستند موضوع تهاجم فرهنگی نیز برای ایرانیان كه سهم بزرگی در گسترش و ایجاد فرهنگ و تمدن بشری دارند، بسیار جدی و با اهمیت است زیرا تنها راه، از پای درآوردن ایران و ایرانیان، گرفتن این سه دفاع فرهنگی از این ملت سرافراز در تاریخ است. ایرانیان حتی در هنگام كمبود امكانات ثبت و نگهداری دست آورد فرهنگی و داشن خود را به روش سینه به سینه (گفتاری) به نسل های بعدی منتقل نموده اند، فرهنگ: فرهنگ هر ملت عبارت است از مجموعه باورها و رفتارهای آن قوم یا ملت در واقع فرهنگ هر ملت مانند شناسنامه آن قوم و ملت است، تهاجم فرهنگی هنگامی آغاز می شود كه خود خواهان و زیاده خواهان، فرهنگ امتی را همچون سوی در مقابل خواسته های ببینند.

هدف تهاجم فرهنگی: چون معمولاً انسانها از باورشان پیروی نموده و باورها در واقع الگوهای رفتاری اقوام و ملت ها را مشخص می‌كند، ساده ترین راه به خدمت در آوردن مردم، ایجاد باور دیگری در آنان است پیش از آن نیز در فرهنگسازی به صورت های ابتدایی تر: بهانه جویی، اشكالتراشی، تهمت ناروا، همجو، تمسخر و انكار فرهنگ های ناب الهی انجام می‌شده است. سابقه تهاجم فرهنگی اگر چه تهاجم فرهنگی قدمتی همپای تاریخ دارد ولی خطر آن برای ملت ها از زمان بیرون راندن پرتقالی ها از بندرعباس كه انگلیسی ها متوجه توانایی های رزمی ایرانیان شدند، شكلی جدید به خود گرفت، در زمان تسلط كامل انگلیس در ایران( به علت بی رقیب شدن در اثر تغییر نظام روسیه) با روی كار آوردن رضاخان، بازهم روحانی آزاد، آیت الله سید حسن مدرس یكه و تنها در مقابل استبداد رضاخانی را ادامه و سرانجام به فیض شهاد رسید نهضت ملی شدن نفت نیز با حمایت آیت الله سید ابوالقاسم كاشانی شكل گرفت اما روشنفكرانی كه روحانیت را فقط برای كسب قدرت می خواستند با عدم توجه لازم به مذهب، حمایت عامه را از دست داده و زمینه كودتای، آمریكایی فراهم شد. اولین مقاومت گسترده در مقابل حكومت كودتای آمریكایی به دنبال افشاگری حضرت امام خمینی (ره) در پانزدهم خرداد ماه 1342 آغاز شد، همین مقاومت، سرآغازی شد برای انقلاب اسلامی بهمن 1357 كه همچون بهمنی بر توطئه های چهار صد ساله انگلیس و تسلط 25 ساله، آمریكا فرود آمد. اهمیت انقلاب 22 بهمن چنان قاطع بود كه آخرین سفیر انگلیس پیش از پیروزی انقلاب را وادار به اعتراف شگفت آوری نمود.« رضاشاه در مدت سلطنت خود نتوانست بیشتر از یك خراش سطحی در زیر بنای جامعه ایرانی به وجود آورد.»

رخنه های فرهنگی: هنگامی كه ملت ایران در سایه رهبری روحانیت و مقاومت های دین باوران تا حدی جلوی نفوذ های استعماری را به درون كشور گرفت، فراموشخانه ایها كه همواره در اندیشه كسب و جاهت مردمی بودند با پوشش روشنفكری برای بهره برداری از این شناخت مردمی و گرایش حاصل از آن، با ظاهر ملی گرایانه برای ترقی كشور، مجاری چندی را به روی استعمار گران مترصد گشودند: 1- گشودن مدارس خارجی= حتی افراد با استعداد در میان شاگردان آنها به علت روشن ننمودن علل واقعی عقب افتادگی كشور، در اثر مقایسه آنچه كه از كشور خود می دیدند، با آنچه را كه از اروپا می شنیدند، به جهت ظاهر بینی دچار شیفتگی به غرب می شدند.، و لذا غالباً محصول كار آن مدارس پروردن شیفتگا به غرب بود! 2- اعزام محصل به خارج= آنچه را در اروپا این محصلین می‌دیدند، بسیار برتر از آن چیزهایی بود كه در كشور خود دیده بودند، خصوصاً اینكه بشتر آنها به علت كمی سن و تجربه حاصل از آن و كمبود دانش عقیدتی غالباً دچار خود باختگی شده و بسیاری نیز عامل فراموشخانه شدند.3- تهدید و تدوین كتابهای درسی توسط این تربیت یافتگان: مدارس خارجی یا تحصیل كردگان خارج، ذهن پویا ولی خالی جوانان را با آموخته های غالباً جهت دار فراموشخنه ای می انباشتند، این روش ضمن معمول نمودن فرهنگ غیر خلاق حافظه ای، (متكی بر محفوظات) شیفتگان و خود باختگان بسیاری را برای فرهنگ غرب ساخت. 4- مطبوعات مروج فرهنگ اروپایی: خصوصاً طی پادشاهی پهلوی ها كه كم سوادان را هدف قرار می دادند و زمینه مردمی را برای همراهی با شیفتگان تمدن غربی فراهم می‌نمودند 5- احزاب و گروه های سیاسی= چپ و راست همگی مروج فرهنگ سیاسی غرب و بیگانه از خودی بودند غالباً لامذهبی را ترویج می نمودند، كم دشمن فرهنگ ایراین بود. گسست فرهنگی، از آنان چنان سر گشتگان بی اعتنا به دین و فرهنگ خوری ساخت كه حتی بسیاری از فرط بیگانگان از پیرامون خود، به انواع اعتیاد گرفتار شدند! خطر این خود باختگان هنگامی بیشتر می‌شد كه غالباً خواسته های برنامه ریزان تهاجم فرهنگی را با رنگ و لعاب روشنفكر و طنخواه به جامعه خودی تلقین می‌نمودند.

كارگذاران تاریخی تهاجم فرهنگی: فن شناسان و متخصصان فاقد فرهنگ راستین بدون توجه لازم به اجتماع با ساختن، اهرم عظیم به گور فدا عنه عظمت بخشیدند و توانایی تخصصی خود را اثبات نمودند، اما آیا نسل های سازنده آن دچار ستم بودگی نبودند؟ آیا ساختن بناهایی با چنان عظمت بدون دانش و تخصص معماران و مهندسان همراه استثمار و بهره كشی از محرومان مقدور بوده است؟ پس با كنار زدن پرده ها كه كسب مكتوم نگهداشتن حقایق می‌شوند، در می یابیم دانشمندان بدون فرهنگ راستین ابزاری در خدمت فراعنه زمان برای بیداد گری و ظلم بر مردم بوده‌اند و خواهند بود. برای اینكه تلقین نشود تحت تأثیر احساسات محض چیزی به گزافه آورده شده است، یا نوك پیكان تهاجم فرهنگی، یعنی جوسازان حرفه ای، چیزی از اهمیت این واقعیت نكاهند و كسانی كه روز به روز بر دانششان افزوده می شود و در عین حال روز به روز كم فرهنگ تر می شوند و این افراد كه نمونه های برجسته محیط فرهنگی را تشكیل می دهند از آنجا كه روز به روز سطح عملشان در محیط محدودتر و كوچكتری ارتقاء می یابد، و این متخصصین كه هر روز در رشته های محدودتر و فشرده تری متخصص می شوند برای حیات فرهنگی موجودات خطرناكی می باشند درپاهای تهاجم فرهنگی = برای روشن شدن گستردگی تهاجم فرهنگی و میازن مظلومیت اسلام، از كتاب فرهنگ لغات شروع می‌كنیم. لغت نامه كه ظاهراً نمی باید چیزی جز ارائه تعریف واژگان یا مترادف های واژه ها باشد، اما در كتاب فرهنگ لغت انگلیسی به فارسی كه توسط آقای سلیمان جیم كه از اقلیت یهودی تدونی شده ( به تاریخ 11 دیماه 1329) معانی را برای بعضی واژه های انگلیسی آورده اند كه می تواند، برای تو هم پنداران تهاجم فرهنگی قابل توجه باشد و جالب تر اینكه در تجدید چاپهای آن هم این موضوع تكرار شده است. اسلام آخرین و جوانترین ادیان صاحب كتاب و بیش از شش قرن جوان تر از مسیحیت است، حال آنكه مسیحیت دیانتی قدیمی است. كه مسیحیت در تكمیل و جایگزینی آن برای هدایت شبه از جانب خداوند عرضه شده است از این رو به جهت تارخی، معنی مترادف و منطقی تازه یهودی، واپگرا، كهنه گر یا ساده تر، مرتجع می‌شود. موردی از گذشته ها تاكنون: چون بخش بزرگی از جزیره العرب را صحرا تشكیل می‌دهد اروپاییان از این واقعیت جغرافیایی سوء استفاده نمودند در بخش تبلیغاتی جنگلهای صلیبی بر آن تكیه نمودند تمام مسلمانان را صحرانشین می نامیدند. بعدها اروپاییان با افزایش كینه ای كه در اثر شكست های متعدد در جنگلهای صلیبی پیدا نمودند حتی این كلمه ترد آنان معانی زشتی چون كافر، وحشی حتی زشت تر، همچون اجامروا و باش نیز پیدا نمود. یكی از سیاست های انگلیس از دیر باز تفرقه انداختن بود، اكنون صهیونیسم نیز از این سیاست برای تفرقه اندازی بیشتر بین اعراب و همسایگان غیر عربشان سود بسیاری برده و می برد در مطلب « ولو آنكه عراق بیش از حد به شرق نگرد تا غرب» در حالیكه دشمن واقعی اعراب، اسرائیل است، كه در غرب كشور عربی اردن آن هم در غرب عراق قرار دارد، نویسنده با تلقین، برای ایجاد توجه بیش از حد عراق به شرق، یعنی ایران فارس زبان متوجه می نماید. برای اینكه عمق این تحریك به درگیری اعراب با همسایگان غیر عربشان خصوصاً ایران روشن شود، شما را به كتاب صد میلیون عرب» ارجاع می‌نماید « عراق، شاید كشوری واقع نباشد و بی گمان ایالت در حدی ایران است» ضمن انحراف توجه اعراب از اسرائیل به همسایگان غیر عرب بهانه خرید اسلحه های غربی را هم برای شاه فراهم می‌نموده اند. چون امكان دارد واژه ی صحرانشینی مورد سوء استفاده قرار گیرد. ضروری بی نظر می‌رسد برای دانش پژوهان درستكار با وجود آگاهی كه دارند، حقیقت و حدود این صحرانشین یكبار و برای همیشه روشن شود، تا صحرانشینی فقط بخشی از اعراب جزیره العرب كه اصری روشن و قابل قبول است! به جهت پیدایش درخشانترین بخش تاریخ اعراب یعنی ظهور اسلام و آخرین پیامبر الهی (ص) كه از میان صحرانشینان می‌باشد، همچنین وجود مقدس ترین شهرهای مسلمانان همچون مكه معظمه و مدینه منوره در كنار صحرا كینه ورزان فراموش كننده شكست های صلیبی را به واكنش های بزرگنمایانه امر صحرانشینی موفق ننماید تا نتوانند بدینوسیله از علایق مسلمانان برای جریمه دار نمودن احساست یا افكار حقوق آنان سوء استفاده نمایند. تهاجم فرهنگی و فرهنگ خودی = قبل از اینكه به نمونه ای از تهاجم فرهنگی در كتابهای تحت عنوان فرهنگ فارسی اشاره داشته باشیم، باید یادآوری نمود، آوردن این نمونه ها از آن جهت مهم است كه كاربرد كلمه فرهنگ، مسوولیت تهیه كنندگان این كتابهای پرزحمت را می افزاید. از اینرو می باشد همه سونگرانه تر تدارك شوند تا وافق برازنده كلمه فرهنگ باشند، در ارائه مطلب تاریخی نیز رعایت نكاتی چند لازم است: نخست: برای انتقال درست رویداد و اهمیت تاریخی آن بایستی ترتیب زمانی رویدادها رعایت شود. دوم: بایستی ارزیابی درست یا حتی المقدور تلاش به ارزیابی درستی را برای ارائه داشته باشیم در غیر این صورت علی رغم زحمات طاقت فرسایی كه این گونه كارها دارند كاری همراه انصاف و عدالت نخواهند بود، زیرا ارائه مطلب بر موضع ارزشی خود قرار نگرفته است، در تعریف سیاسی نیز كاری را كه كمتر یا بیشتر ارزیابی شده باشد فرصت طلبی می نامند.

و بدیهی است كه وصول بچنین مقصدی بدون یاری پدر مادر امكان‌پذیر نیست و آنها برآورده شدن این خواسته و رفع این نیاز را از پدر و مادر خود طلبكارند.

بعنوان اینكه ما پدر یا مادریم تربیت فرزندان مهمترین وظیفه ماست و ما در قبال آن نزد خدا و مردم و نیز از خود طفل و وجدانمان مسولیت داریم. انجام این مسولیت بوجهی نیكو مورد سازش عقل و سستی و سهل‌انگاری در آن عقوبت‌آور است. اینكه همه بخواهند پدر و مادر خوبی باشند جای سخنی نیست. ولی اشتباه در این است كه برخی خوب بودن را تنها در این امر می‌بینند كه نیازهای بدنی كودكان را برآورده سازند و برای جنبه‌های روانی و اخلاقی آنان ارج و بهائی قائل نیستند. از سوی دیگر این مساله مطرح است كه خیلی از پدر و مادرها فكر نمی‌كنند برای تعلیم و تربیت فرزندانشان احتیاج به آموزش و آگاهی داشته باشند. گمان دارند در امر تربیتی آگاهی ضروری نیست و یا‌ آنچه ضروری است میدانند و از آن اطلاع دارند. در تربیت این مساله مطرح است كه ما میخواهیم سرمایه‌های مادی و معنوی خود را به او منتقل كنیم، از موجودی كه شدیدا وابسته به غرایز است  انسانی ایده‌آل با اندیشه‌های عالی فداكاری و ایثار و طالب شهادت بسازیم و این كار هنر و معرفت لازم دارد. بهنگامی كه دستهای ما در این زمنیه خالی باشد چگونه از عهده انجام آن برخواهیم آمد.

تربیت چیست:

قبلا  ضروری است كه بدانیم تربیت چیست و چه ضرورت و اهمیتی دارد؟ دارای چه ابعاد و مسائلی است؟ برای تربیت تعریف‌های متعددی شده است از جمله آنكه گفته‌اند: تربیت كوشش و تلاش آگاهانه انسان برای ایجاد تغییرات مطلوب است و بدیهی است كه معنی مطلوب و طرز برداشت از آن  در جوامع مختلف فرق می‌كند، چه بسا كه امری در جامعه‌ای مطلوب بحساب آید  و در جامعه دیگر نامطلوب. برخی را فنی میدانند كه در سایه آن نشو و نمای قوای انسانی را در دوره‌های مختلف زندگی به تناسب سن و رشد یاد میدهند و در این انتقال جنبه‌های علمی و تجربی مورد استفاده قرار میگیرند.

ما از طریق تربیت سعی داریم به كودك را ه تمتع از زندگی را بیاوزیم، قوای جسمی و روحی او را برای وصول به كمال مطلوب مقدر بپرورانیم. تفكر و احساس و عمل اندیشیده را به نسل جدید منتقل سازیم. تمدن بشری را ارزیابی، متراكم و مترقی كرده و به نسل جدید سرایت دهیم، استعدادها و قوای پنهانی طفل را آشكار كرده و بسوی اهداف مورد نظر جهت دهیم.

ضرورت و اهمیت تربیت

تربیت ضروری حیات انسان است. آنكس كه تربیت نیافته نه تنها خود را تلف خواهد كرد بلكه از لحاظ اجتماعی زیان عظیمی از او متوجه مردم نیز خواهد شد. كودك چون گیاهی است كه برای رشد خود احتیاج به امكانات گوناگون دارد، اگر غذا و هوا به او نرسد تباه خواهد شد. زورگویان، استعمارگران، جنایتكاران و جانیان همه زاده تربیت غلطند، بهمانگونه كه پاكان، پرهیزكاران و خادمان حقیقی جامعه از تربیت صحیح به چین موقعیتی رسیده‌اند در تجمع اگر تمدن نباشد تربیت نیست.

تربیت بر این اساس دارای اهمیت و آثار فردی و اجتماعی است در جنبه فردی رشد مادی و معنوی و در جنبه اجتماعی برای ترقی، امنیت و فراغ جمع، اهمیت برای نژاد كنونی اهمیت زندگی و مرگ است. بهتر است آدمی خود را بجای كودك بگذارد و یا حیاتش را در جامعه ای بی بند و بار تصور كند تا از اهمیت آن سردرآورد.

عاملان تربیت

تربیت در خلاء صورت نمی‌گیرد، در اجتماع، در محیط خانواده و بیرون و تحت شرایط و تاثیر پدیده‌هاست. آدمی، خواسته و ناخواسته تحت تاثیر پدر ومادر معلم، دوستان، معاشران، فرهنگ جامعه، سینما، رادیو، تلویزیون، مجلات، مردم اجتماع عوامل سیاسی و اقتصادی، شرایط جوی، تغییرات آب و هوائی و .. است، آنچه مهم بنظر می‌رسد این است كه این عوامل تا حدود امكان باید تحت كنترل درآیند تا حاصل و ثمره تربیت نیكو و ارزنده باشد.

الف- خانواده: بنظر ما خانواده مهمترین عامل تربیت است و تنها به پدر و مادر محدود نمی شود كه البته آن‌ها جای خود دارند، بلكه عمو، عمه و دائی، خاله، برادر و خواهر و همه كسانی كه در زیر یك سقف زندگی می‌كنند و یا بگونه‌‌ای با كودك در ارتباط بیشتری هستند بحساب خانواده میآیند.

در امر خانواده‌ مساله سازمان مهم است، اینكه پدر و مادر نسبت بهم و در قبال هم چه وظایفی را برعهده دارند و در برابر كودك چگونه‌اند، اینكه پدر چه كاری را در خانه برعهده میگیرد و مادر چه كاری را؟ خود مساله‌ای است كهدر تربیت اثر میگذارد . در امر تربیت نقش فرهنگی و اقتصادی خانواده سرنوشت‌ساز است باید دید اندیشه والدین یا سطح دانش و آگاهیشان، نوع انضباط قابل قبول برا‌ی آنها، وضع درآمد و كیفیت مصرف، در خانواده چگونه است و آنها در برابر هم و در برابر كودك چه موضعی دارند.

باید دیدروابط پدر و مادر باهم چگونه است، وضع اخلاقیشان، كیفیت در درگیری و دعوا نزاعشان، سخنانی كه فیمابینشان رد و بدل میشود چگونه است. حدود تنبیه و تشویق، كیفیت بهره‌مند كردن كودك از مواهب زندگی در آنان خانه به چه صورتی است. والدین چه اعتقاداتی دارند، چه فسادها و آلودگی‌هائی در خانه وجود دارد. اخلاق و معاشرتشان به چه صورت است.

در امر تربیت در خانواده نقش پدر مهم  است و نقش مادر مهمتر، این امر بدان خاطر است كه میزان توقف طفل در خانه و در كنار مادر بمراتب بیشتر از پدر است، بعلاوه رابطه انس  الفت و علاقه طفل نسبت به مادر بیشتر است كودك با شیره‌جن مادر تغذیه شده و با طپش او انس گرفته و بخواب رفته است.

علت تاثیر والدین و خانواده در امر تربیت بدان خاطر است كه اولا مدت توقف كودك در خانواده بیشتر از بیرون است، ثانیا كودك با پدر و مادر رابطه وراثتی دارد، ثانیا در خانواده قهر و مهر با هم آمیخته است و محبت و انضباط توام و درهمند و درچنین صورتی حاصل تربیت میتواند اعجاز آمیز باشد.

ب – محیط: منظور از محیط در این بحث همه عوامل  و شرایطی هستند كه طفل را در جنبه‌ مادی یا معنوی درخود شناور كرده اند. این محیط ممكن است انسانی باشد یا غیر انسانی. منظور از محیط انسانی پدر و مادر معلم و مردمند كه بگونه‌ای در كودك اثر میگذارند و اورا تحت شرایط فرهنگ و اندیشه خود قرار میدهند و غرض از محیط انسانی پدیده ها وشیائند كه آدمی بگونه‌ای از انها هم تاثیر میگیرد.

پژوهشگرانی كه در زمینه تعزیه و تعزیه خوانی بررسی و تحقیق كرده اند در مورد اصل و منشأ و تاریخ پیدایی تعیه خوانی نظرهایی گاه مشابه و گاه متفاوت با یكدیگر ارائه داده اند. هیچ یك از تعزیه پژوهان نیز در پژوهش های خود در زمینه خاستگاه و پیدایی تعزیه خوانی به یك نتیجه و نظر دقیق و قطعی نرسیده اند و همچنان راه جست و جو و تحقیق درباره این مقوله گشوده مانده است.

در سرزمین های كهن جهان، بیشتر نمایش های كلاسیك رشته پیوندی با نمایش های آیینی و ریشه در اسطوره ها، افسانه ها، عقاید و باورها و به طور كلی فرهنگ عامه مردم داشته اند. مثلاً، آیین نیایش و بزرگداشت دیونیسوس[1]، یا باكوس[2]، خدای تاكستان ها و باروری و شور و جذبه عارفانه، بن مایه نمایش های كلاسیك تراژدی و كمدی یونانی بوده اند. ترائوره[3] (بی تا: 33) با اشاره به این موضوع و استناد به عقیده برخی نویسندگان درباره شكل گرفتن تراژدی و كمدی هجو آمیز یونان بر اساس آیین های سری دیونیسوسی و مراسمی كه به افتخار باكوس برپا می شده است، می نویسد: «نمایش های آتن، حتی پس از شناخته شدن به عنوان آثار ادبی و جدایی از مذهب،  برای مدتی طولانی بخشی از مراسم جشن و سرور بوده اند».

ایرانیان شیعه نیزبه یقین در ساختن تعزیه و به نمایش درآوردن واقعه های كربلا و حدیث مصائب سیدالشهدا به سنت نمایش های آیینی ایرانیان قدیم و شیوه اجرای مناسبك و آیین های نیاكان خود و پاره ای از عناصر اسطوره ای و حماسی سازنده نمایش های آیینی نظر داشته و از آنها بهره گرفته اند. یكی از نویسندگان مصری می‌نویسد كه ایرانیان با پیش زمینه هنر تیاتر كه در جامعه داشتند، توانستند از شهادت امام حسین (ع) و اصحابش درام های مذهبی بیافرینند، در صورتی كه عرب ها هیچ گاه به این اندیشه نیفتادند كه از این وقایع بهره بگیرند، زیرا در میانشان هنر نمایش، سنت نبود (ابوالنقه، 69:1367).

نمایش «مصایب میترا» و «سوگ سیاوش» در ایران به احتمال قوی خاستگاه یا اصلی ترین نمونه از آیین های زمینه ساز نمایش «مصایب امام حسین» و وقایع كربلا بوده و این دو آیین در شكل گیری تعزیه خوانی تأثیر داشته اند.

ایرانیاین مهرپرست به هنگام برگزاری مناسك آیین خود، واقعه «مصایب میترا» را نیز به نمایش درآورده اند. در این نمایش چند تن از نقش آفرینان صورتك هایی بر جهره خود می زدند و روی سكویی كه پیروان آیین مهری برای نیایش های مذهبی ساخته بودند، می رفتند و همراه نیایش، واقعه مصایب مهر را نشان می دادند (رضوانی: 167:1357).

در سال مرگ سیاوش، مردم بخارا همراه آیین سوگواری سیاوش شهادت او را نمایش می دادند. در این نمایش، شبیه سیاوش را می ساختند و در عماری یا محملی می‌گذاشتند. این عماری یا محمل كه چهار سویش باز بود روی دوش می گرفتند و مویه كنان و سینه زنان در گذرگاه ها می گرداندند.

برخی از پژوهشگران، عناصری از اساطیر بین النهرینی، آناتولیایی و مصری را نیز در شكل دادن به آیین نمایشی تعزیه مؤثر دانسته و اسطوره تموز، رب النوع جوان بین النهرین را یكی از نمونه های تأثیرگذار بر تعزیه یاد كرده اند (یار شاطر، 135:1367).

برخی دیگر مسایب حضرت مسیح و شخصیت های افسانه ای و تاریخی دیگر در فرهنگ و سنت های هند و اروپا و سامی را در شكل گیری آیین تعزیه خوانی مؤثر می‌دانند. (بیمن، 30:1979).

پایگاه تكوین تعزیه خوانی

تعزیه خوانی بیرون از حوزه مسجد و منبر و حیطه عمل و نفوذ دستگاه رسمی مذهب و دور از نظر و رأی جامعه روحانیت و در میان توده مردم دیندار و متعصب كوچه و بازار تكوین یافت و شكل گرفت. در آغاز، بسیاری از فقیهان سنت گرا با شبیه و تشبیه و تعزیه خوانی مخالفت می كردند و به لباس معصومان درآمدن و در نقش آنان ظاهر شدن و شبیه درآوردن های مذهبی را گناه و اهانت به ساحت مقدس ائمه اطهار می دانستند. این گروه روحان معتقد بودند كه نباید به قصد عزاداری برای سیدالشهداء و اهل بیت و یاران او، و برا انجام دادن هر كار ثواب یا مستحب به كاری ناشایست و حرام دست زد. مثلاً، حاج زین العابدین كرمانی در رساله هفتاد مسأله، لازمه «شبیه به اهل بیت» را «علاوه بر جسارت و سوء ادب» به انبیاء و اولیاء، «تشبیه مردان به زنان» می دانست و می‌گفت این كار «در شرع مذموم است» (ستاری، 32:1370 حاشیه).

پس از اینكه تعزیه خوانی در جامعه ایران جا افتاد و علاقه توده مردم دیندار شیعه را به سوی خود كشانید، روحانیان سنت گرا با مشاهده شور و هیجان مردم به حضور در مجالس تعزیه خوانی، و دریافت شدید نمایش مصایب ائمه بر عامه مردم و نزدیك كردن بیش از پیش مردم به مذهب و دستگاه مذهبی، دست از مخالفت با تعزیه خوانی كشدیند و رفته رفته به پذیرش آن تن در دادند و اجرای تعزیه را با رعایت شرایطی مجاز و مشروع دانستند.

سوگواری های شیعان بغداد در سده 4 ق را می توان آغازی ترین شكل پیدایی نمایش مصایب حضرت سیدالشهداء، امام حسین (ع) به شمار آورد. بنابر گزارش هایی كه از جغرافی نویسان و تاریخ نویسان اسلامی درباره وقایع سال 352 ق در دست است، به دستور و تشویق معزالدوله دیلمی شیعیان در روز عاشورا با بستن بازارها و تعطیل كا و خرید و فروش گرد هم می آمدند و در نمایشی حزن انگیز به سوگواری می پرداختند. در این روز خیمه هایی در بازارها برپا می كردند و پلاس از خیمه ها و دكان های خود می آویختند و زنان موی سر را پریشان و صورت های خود را سیاه می كردند و در كوچه ها راه می افتادند و مویه كنان نوحه سرایی می كردند و به سر و روی خود می‌زدند (به نقل از فهیمی، 466:1357-467).

مهمتر از نمایش های سوگ شیعیان، اشاره ابن اثیر در الكامل به واقعه ای نمایشی در وقایع سال 363 ق است. او می نویسد مردم سنی محله سوق الطعام بغداد گرد آمده بودند، گروهی از آنان زنی را شبیه عایشه ساخته و بر شتری سوار كرده بودند و همراه دو تن شبیه طلحه و زبیر با گروهی دیگر كه آنها را اصحاب علی بن ابی طالب می‌نامیدند، جنگی به ظاهر در میان خود ترتیب داده بودند. فقیه برگزاری این نمایش را كه در واقع نمایش جنگ جمل بود، در مقام معارضه با شیعیان كرخ، كه به احتمال قوی شبیه واقعه كربلا را در عاشورا نمایش می دادند، دانسته است (همان،468).

از اواخر دوره صفوی به این سو عزاداری در روز عاشورا و به نمایش درآوردن واقعه روز كربلا صورت جدی تر و واقعی تر یافت. از آن پس شیعیان ایران در دسته های عزاداری عاشورا شبیه هایی از شخصیت های مقدس مذهبی و شهیدان كربلا را در محله‌ها و گذرها می گرداندند. هر یك از این شبیه ها، پیاده یا سواره و روی ارابه یا چهار چرخه، شرح مصایب شهیدان و اهل بیت امام حسین (ع) را با سخنانی منظوم می‌خواندند. گاهی شبیه ها نیز بعضی از واقعه های كربلا را با حركت هایی م نمودند. نویسنده سفرنامه تاریخ و جغرافیای امروز ایران كه در تاریخ 1739 م/1151 ق به زبان آلمانی انتشار یافته است، به نقل از دو سیاحت گر انگلیسی و هلندی به نام های سالامون و ون گخ، به نمایش واقعه كربلا روی ارابه، در زان احتمالاً شاه سلطان حسین (ع) یا نادرشاه، اشاره می كند و می نویسد افرادی شرح زندگی و اعمال و جنگ ها و شهادت امام حسین (ع) را روی ارابه هایی در دسته های عزا نمایش می دادند (ممنون،25: 1351).

رفته رفته، شبیه گردانی ها و نمایش ها بر روی وسایل رونده كه نشان دهنده مراحل اولیه شكل گیری شبیه سازی و شبیه خوانی بوده است، تحول یافت و به صورت نمایش آئینی- مذهبی شبیه خوانی یا تعزیه خوانی میدانی و صحنه ای درآمد. به این گونه كه وقایع كربلا و رخدادهای مربوط به ان را شبیه خوانان در میان میدان ها، حسینیه ها، صحن مساجد و سكوی تكیه های شهرها و روستاها برای مردم نمایش می دادند.

بنابراین با توجه به این اسناد، تاریخ پیدایی شكل گیری آغازین و ابتدایی تظاهرات نمایشی مصایب امام در دوره بوئیان، سده چهارم قمری، و پیدایش تعزیه خوانی به مفهوم نمایش كنونی در سال های پایانی دوره صفوی، یا اوایل دوره افشار، در سده دوازدهم قمری بوده است[4].

پیوند تعزیه با دین و مذهب

تعزیه در دوره حیات تاریخی اش، جدا از تعزیه های فرعی یا گوشه ها كه زمینه مذهبی نداشتند، پیوسته همبستگی خود را با مذهب عامه حفظ كرده و به صورت پاره ای از اندام مناسك عزاداری عامه مردم درآمد.

بی تردید تعزیه خوانی در پی پیوند با مراسم دسته گردانی های مذهبی در دهه اول محرم و دهه آخر صفر پدید آمد و با این مراسم آمیخت و همراه شد. تعزیه خوانان كه گروهی از عامه مردم بودند، داستان مصایب و آارم شخصیت های مذهبی و حماسه های قهرمانی شهیدان كربلا را كه پیش از آن در مقتلنامه ها و سوگچامه ها روایت شده بودند و از زبان مرثیه گویان و روضه خوانان و مداحان نقل می شدند، همچون نقالان با بهره گیری از هنر بیان و حركت و تقلید به نمایش درآوردند. از این زمان كه احتمالاً باید اواخر دوره صفوی باشد، تعزیه خوانی همچون نمایش آیینی- مذهبی، در عرصه هنر ایران آشكار گردید و همچنان كه «روح تراژدی متكامل یونان از زمان جنگ با ایرانیان رشد یافت» و بر اساس جنگ های یونان با ایرانیان بر روی صحنه آمد (كیندرمن، 1:1365/34)، روح تراژدی در ادبیات ایران نیز بر بنیاد وقایع كربلا و نبرد اولیا با اشقیا و شهادت مظلومانه امام حسین (ع) در یك شكل نمایشی مأوا گرفت و نمایش یا «درام» مذهبی ایرانیان به صورت تعزیه جلوه گر شد.

چلكووسكی[5] رابطه تعزیه های اصلی با مذهب، به خصوص با اصل شهادت، و وفادار ماندن تعزیه به این رابطه را به درستی دریافته بود كه نوشت: «در روند تكاملی تعزیه، بازنمایی محاصره و كشتار در كربلا محور اصلی نمایش باقی مانده است. تعزیه هرگز ملازمه های مذهبی خود را از دست نداده است».

همو میان دسته گردانی محرم و نمایش مصایب امام حسین (ع) با نمای شمایل مصایب مسیح در اروپای قرون وسطی و مراسم هفته مصایب مسیح در برخی از سرزمین های مسیحی، شباهت های آشكاری می یابد. او فرق میان مراسم محرم و نمایش شمایل مصایب مسیح را در این می داند كه: در مراسم محرم تماشاچیان پابرجا می ماندند، در حالی كه صحنه های نمایشی حركت می كردند و در نمایش شمایل مصایب مسیح، صحنه های نمایشی پابرجا بودند و ناظران مغفرت جو حركت می كردند (چلكووسكی، 6:1976-7).
نحوه نمایش مصایب مسیح به مردم این چنین بود: مجموعه ای معمولاً در چهارده شمایل یا تصویر را كه حوادث پیاپی مصایب مسیح را نشان می دادند درون كلیسا یا در فضایی باز می گذاشتند.

اما واقعیت این است كه اینگونه اندیشیدن در مورد بلوغ اندكی افراطی و غیرقابل قبول می‌‌باشد. چرا كه وقتی، كودك از محیط سرشار از آرامش، امنیت و محبت یك خانواده به حیات خویش ادامه می‌دهد این دورة آشفته و نابسامان را هم به خوبی و بدون هیچگونه نظم و اختلالی سپری خواهد كرد و پا به عرصه مرحله بعدی زندگی یعنی دورة بزرگسالی خواهد گذاشت.

اما، با وجود این، تغییر و تحولات روانی و جسمانی مهمی در شخص روی می‌دهد كه خواه ناخواه وی را از دورة كودكی و دورة بزرگسالی جدا می‌سازد و او را در دوره‌ای مابین این دو، قرار می‌دهد كه همان «مرحلة بلوغ» است.

عده‌ای از روان‌شناسان، دورة نوجوانی و بلوغ را به اعتباری دوران آشوب، طغیان و سركشی نام نهاده‌اند. منظور از ذكر این واژه‌ها در مورد بلوغ، این تصورنیست كه نوجوانان افرادی سركش و آشوبگر هستند بلكه نظر آنها در این مورد به انقلاب درونی دوران بلوغ متوجه است و نه جنبه‌ ظاهری و خارجی آن. چرا كه در این مرحله تغییرات فیزیولوژیكی با تغییراتی در رفتار توام بودن و نوجوانان در تطابق و سازش خویش با محیط دچار اشكال می‌شود.

سن بلوغ

در این كه سن بلوغ در چه زمانی آغاز و در چه سنی پایان می‌گیرد اتفاق نظر وجود ندارد و بسیار دشوار است كه سن معینی برای شروع و پایان مرحلة بلوغ تعیین نمائیم، چرا كه در مرتبه اول علائم بلوغ گوناگون و متنوع است ودیگر اینكه آغاز بلوغ به حسب ساختمان جسمانی و وضعیت روحی و روانی افراد، متفاوت است. مسئله دیگری كه از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد این تحقیقات دانشمندان اروپا و امریكا موید این نظر است كه سن بلوغ نوجوان امروز نسبت به زمان نوجوانی پدران و مادران ما اندكی متفاوت است. بعبارت دیگر نسل كنونی زودتر از نسل‌های گذشته به مرحلة بلوغ می‌رسد و این زودرسی بلوغ، در شهرها، بویژه شهرهای صنعتی و پرآشوب بارزتر به چشم می‌خورد. علت این امر شاید وضعیت خاص زندگی شهرنشینی جدید و محیط پرورشی نوینی است كه نوجوانان نیز از آن بی‌بهره‌ نیستند. این عوامل موثر عبارتند از: سینما، رسانه‌های گروهی شامل رادیو، تلویزیون، مطبوعات، كتاب‌‌های ویژه كودكان و نوجوانان، بهبودی وضع تعلیم و تربیت در بیشتر خانواده‌ها، وضع تغذیه‌ و بهداشت فردی و روانی مناسب‌تر نسبت به نسل‌های گذشته. كه تمام این عوامل در این زودرسی نسبت به گذشته بی‌تأثیر نیستند.

تحولات فیزیكی (بدنی)

شورع مرحله بلوغ در پسر و دختر با یك سری تغییرات بیولوژیك همراه است و یك تا دوسال قبل از آغاز دورة بلوغ، رشد عمومی بدن دچار تغییرات و دگرگونیهایی می‌شود كه این تحولات، مقدمات بلوغ را فراهم می‌آورند كه این مرحله «دوره پیش از بلوغ» نامیده می‌شود.

پس از‌ آن طرح عمومی بدن در پسران و دختران دستخوش تحول ناگهانی می‌شود كه این تغییرات در پسرها بین سنین 15 – 11 سالگی و در دخترها بین سنین 12 – 9 سالگی ظهور می‌نماید. در پسرها، شانه‌ها پهن‌تر می‌گردد، چربی اضافی دستها و پاها بتدریج ظهور می‌یابد. رویش مو در پشت لبها‌ آغاز شده و بتدریج چانه و گونه‌ها را نیز دربرمی‌گیرد كه معمولا در سن 18 سالگی صورت نوجوان پسر كامل شده و به یك مرد جوان شبیه می‌شود، در عین حال رویش مو در سینه و دیگر اندام نیز آغاز می‌شود. صدای پسران نیز تغیر  می‌:ند كه در آغاز این تغییر، صدا دورگه شده و سپس بم می‌‌گردد و تن صدای مردانه را به خود می‌گیرد.

اما آنچه كه در این رشد سریع جسمانی قابل توجه می باشد رشد استخوانهای دستها و پاها است. حداكثر سرعت رشد استخوانی در پسرها حدود سن 15 – 14 سالگی است و در این هنگام، بویژه استخوانهای پاها رشد بسیار سریع و چشمگیری دارند و پاها كشیده‌تر می‌شوند و در نتیجه به نوجوان یك ظاهر ناموزون می‌ بخشد، كه در این حالت معمولا تمام نوجوانان در كارهایشان به گونه‌ای دچار عدم تعادل و بی‌مهارتی می شوند. و همانگونه كه اشاره شد علت این امر، رشد بیش از حد استخوانهای بلند است كه در نتیجه دستها و پاها قدرت تطبیقی خود را از دست می دهند.

در دخترها، بطور طبیعی، مرحله‌ بلوغ یك تا دوسال زودتر از جنس مخلفشان آغاز می‌شود. در مرحله بلوغ دختران، آنچه در وهله نخست جلب توجه می‌كند بزرگ شدن باسن، شكل گرفتن و كامل شدن پستان ها و سپس رویش مو در اعضاء مختلف آغاز می‌گردد. صدای دخترها نیز اندكی دورگه می‌شود ولی بم بودن صدا كه در پسرها دیده‌می‌ شود در آنها به چشم نمی‌خورد و در نهایت، بتدریج شكل ظاهر دخترها یك هیأت زنانه به خود می‌گیرد.

از نظر پزشكی، فعالیت عدد اندكرین‌(عدد داخلی) در این مرحله بیش از دوران دیگر رشد می‌شود و همین امر موجب تحولات ناگهانی در اندام نوجوانمی‌شود و مخصوصا این فعالیت در غدد جنسی بارزتر دیده می‌شود بطوری  كه در این هنگام ظهور نخستین علائم عادت ماهانه در دخترها و اولین احتلام شبانه در پسرها و رود بدون تردید آنها به دوره حساس و پیچیده بلوغ اس. در ضمن باید توجه داشت كه در بدن دخترها مقدار اندكی هورمون مردانه و در بدن پسرها مقداری هورمون زنانه تولید می‌شود. هورمون مردانه‌ (تستوسترون) باعث می شود كه بر روی پوست صورت اكثر دختران و پسران در دوره بلوغ، بثورات (جوش) جلدی ظاهر شود كه اصطلاحاً آنرا «جوش غرور» می‌گویند.

از نظر رشد بدنی لازم است بدانیم كه رشد جسمانی در پسرها از سن 12سالگی آغاز و در سن 19 – 18 سالگی پایان می گیرد و در دخترها رشد بدنی از سن 9 سالگی شروع و در سن 17 – 16 سالگی خاتمه می‌یابد.

نكته مهم اینكه قبل از آغاز مرحله بلوغ، پسرها از لحاظ رشد جسمانی جلوتر از دخترها هستند. اما از هنگام شروع بلوغ، دخترها از نظر رشد بدنی از پسرها جلوتر می‌باشند و این حالت رشد تا سن 14 سالگی در آنها ادامه می‌یابد كه مجددا پسرها برتری رشد بدنی خود را برجنس مخالف بدست آورده و تاپایان مرحله بلوغ، این برتری را حفظ می‌نمایند.

جالب است بدانیم كه بطور نسبی حداكثر سرعت رشد جسمانی در پسرها 15 سالگی و در دخترها 12 سالگی است.

تحولات روانی دوره بلوغ

تعدادی از روانشناسان كه براین اعتقادند دوره بلوغ از سن 12 سالگی شروع و در سن 18 سالگی پایان می‌گیرد. این دوره را به سه مرحله تقسیم  نموده‌اند و برای هریك از این مراحل سه گانه ویژگیهای نیز برشمرده‌اند:

الف- (14 – 12 ): از خصوصیت مهم این مرحله ، ظهور روح اجتماعی، استقلال طلبی و گرایش به زندگی گروهی در نوجوانان است.

ب – (15 – 14سالگی): ویژگی‌ اختصاصی این مرحله گرایش به جنس مخالف است.

ج – (18 – 15سالگی): در این مرحله، تمایل به ایده‌آل پرستی و احساس عشق كامل نسبت به جنس مخالف بروز می‌‌نماید.

می بینیم كه بلوغ، با مراحل قبلی رشد تفاوت اساسی و قابل توجهی دارد و بطور كلی، رشد روانی در دوره بلوغ در وهلة نخست رنگ جنسی و تناسلی دارد و در وهله دوم به شكل یك «بحران» نمایان می‌شود و سرانجام به صورت یك دوره شكل گیری و ساخته شدن شخصیت درمی‌آید.

نخستین اثری كه حاكی از تغییر و تحول روحیه نوجوان است بیداری عواطف و احساسات جنسی وی نسبت به جنس مخالف است كه در حدود 16 سالگی در پسرها و درخترها اندكی زودتر بوجود می‌آید.

در این مرحله از رشد این گرایش بتدریج روبه فزونی است، چرا كه فعالیت غدد تناسلی آغاز شده و نوجوان، بخوبی دریافته است كه با دوران قبلی حیات خود تفاوت فاحشی یافته است و به سبب بیداری این احساس، تخیلات و رویا‌پردازی‌های مربوط به امور جنسی درمرحله بلوغ بسیار آشكار و بارز است.

بنابراین افراد موفق، تكامل یافته و دارای سلامت روانی كسانی هستند كه توانایی و مهارت كافی را در برخورد با شرایط گوناگون زندگی دارند و همواره در صدد تغییر موقعیت خویش در جهت رشد و تكمیل هستند. این ویژگی‌ها نشانگر برخورداری اینگونه افراد از مهارتهای زندگی می‌باشد. در حال كه افراد ناموفق و كسانی كه به رشد و پیشرفت متعادل در جنبه‌های گوناگون زندگی دست نیافته‌اند از سلامت روانی كمتری برخوردارند و همچنین توانایی حل مؤثر مشكلات و مسائل زندگی را ندارند می‌توان گفت كه فاقد مهارتهای زندگی كافی هستند. بدین ترتیب برخورداری از مهارتهای زندگی و به كارگیری آن جهت دستیابی به رشد و كمال می‌تواند بسیاری از مشكلات،‌ ناكامی‌ها و ناهنجاری‌ها را رفع نماید و در عوض یك زندگی با نشاط، پرتلاش، رو به پیشرفت و كمال،‌ مفید و سازنده را به ارمغان آورد و چه بهتر است كه كسب این مهارتها از دوران نوجوانی آغاز گردد. با توجه به اینكه تحقیقات بسیاری موضوع فوق را مورد تأیید قرار داده‌اند و همچنین باور و اعتقاد پژوهشگر به اینكه لازمه موفقیت و تكامل همه جانبه در زندگی، برخورداری از سلامت روانی و آگاهی از شیوه صحیح و مناسب زندگی و در نتیجه سبك زندگی سالم می‌باشد، به همین جهت،‌ پژوهش حاضر به بررسی تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت روان و منبع كنترل  نوجوانان پرداخته است.

در این پژوهش به منظور بررسی تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت روان و منبع كنترل. كه به شیوه  آزمایشی و طرح پیش آزمون- پس آزمون- با گروه كنترل انجام گردید،‌ چنین فرض شد كه آموزش مهارتهای زندگی موجب افزایش یا بهبود سلامت روان و درونی‌تر شدن منبع كنترل در نوجوانان می شود. به همین منظور از بین 191 دانش آموز دختر مقطع دبیرستان، 30 دانش‌آموز كه بالاترین نمرات را از پیش آزمون (پرسشنامه سلامت عمومی و پرسشنامه منبع كنترل) به دست آوردند، انتخاب شدند و به طور تصادفی به دو گروه آزمایشی و كنترل تقسیم گردیدند كه هر گروه شامل 15 دانش آموز بود.

پس از اجرای پیش آزمون در گروه آزمایشی و كنترل، گروه آزمایشی آموزش مهارتهای زندگی را در هشت جلسه دو ساعته دو بار در هفته دریافت نمود. پس از یك ماه، پس آزمون (پرسشنامه سلامت عمومی و پرسشنامه منبع كنترل) در دو گروه آزمایشی و كنترل اجرا گردید.

پس از نمره‌گذاری، تفاوت میانگین بین دو گروه در پیش آزمون و پس آزمون با استفاده «از آزمون t دو گروه مستقل» مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد كه بین میانگین دو گروه در «پرسشنامه سلامت عمومی» تفاوت معناداری وجود دارد. در نتیجه فرضیه پژوهش تأیید گردید. بنابراین، آموزش مهارتهای زندگی می‌تواند سلامت روان را افزایش دهد یا بهبود بخشد. همچنین نتایج نشان می دهد كه تفاوت بین میانگین های دو گروه در كلیه مقیاسهای پرسشنامه سلامت عمومی به جز مقیاس C (نارسا كنش وری اجتماعی) كاملاً معنادار است. نكته دیگر اینكه بیشترین میزان كاهش در نمرات مقیاس D (نشانگان افسردگی)‌ پرسشنامه مذكور می‌باشد. بنابراین می‌توان گفت كه آموزش مهارتهای زندگی بیشترین تأثیر را بر كاهش میزان افسردگی آزمودنی‌ها داشته است.  اما در مورد میانگین دو گروه در پرسشنامه منبع كنترل، علیرغم كاهش اندك در نمرات تفاوت معناداری وجود ندارد. در كل می‌توان گفت،‌ با  توجه به كاهش اندك نمرات، آموزش مهارتهای زندگی تا حدودی بر درونی‌تر شدن منبع كنترل در گروه آزمایشی مؤثر بوده است.

همچنین در این پژوهش، رابطه بین متغیرهای پژوهش با استفاده از «ضریب همبستگی پیرسون» به دست آمد. این نتایج نشانگر آن است كه بین سلامت روان و شیوه مقابله‌ای و بین منبع كنترل و شیوه مقابله‌ای ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. اما بین متغیر (سلامت روان و منبع كنترل) ارتباط مثبت و معناداری وجود ندارد. یافته‌های جانبی این پژوهش نشانگر رابطه معنادار بین سطح تحصیلات مادر، اشتغال مادر و عملكرد تحصیلی دانش‌آموزان با سلامت روان و شیوه مقابله‌ای آنان می‌‌باشد.

مشاهدات كیفی نیز در طول جلسات دوره آموزشی با نتایج كمی حاصل از داده‌ها مطابقت و هماهنگی دارد. بطوریكه آزمودنی‌هایی كه در طول جلسات فعالیت گروهی بیشتری داشتند، انگیزه و تمایل بیشتری جهت شركت در این دوره آموزشی داشتند، نظم گروهی بیشتری را رعایت می‌نمودند. در انجام تمرینات و فعالیتهای عملی علاقمندی و انگیزة بیشتری نشان می دادند،‌ توجه و دقت كافی نسبت به مطالب و محتویات آموزشی داشتند و خواهان تداوم این دوره آموزشی در طول سال تحصیلی بودند، در میزان نمرات سلامت عمومی و منبع كنترل آنان كاهش بیشتری ایجاد شده است. در واقع می‌توان گفت كه آموزش مهارتهای زندگی در مورد این آزمودنی‌ها منجر به افزایش سلامت روان و درونی‌تر شدن منبع كنترل آنان شده است. بدین ترتیب مشاهدات كیفی دال بر تأثیر مثبت آموزش مهارتهای زندگی  می‌باشد.

مقدمه

پیشرفت‌های علمی و تكنولوژی در سال‌های اخیر، انسان‌ها را با انبوهی فزاینده از مسائل گوناگون مواجه ساخته است. كار، تحصیل و فشارهای روانی- اجتماعی از جمله مسائلی هستند كه اغلب نوجوانان و جوانان با آنها روبرو هستند. توانایی حل مؤثر مسائل مذكور و مشكلات مشابه از جمله مهارت‌‌های مهم و مفیدی هستند كه نقش تعیین كننده‌ای در تأمین سلامت روانی و موفقیت فرد و در نتیجه زندگی سالم و اثر بخش دارند.

همه انسان‌ها به طور فطری توانایی حل مشكلات زندگی را دارند، ولیكن این توانایی باید مطابق با شرایط و موقعیت فرد پرورش یابد بطوریكه به عنوان مهارت‌های كارآمد در آنان درونی شود. متأسفانه طبق بررسی‌های انجام شده توانایی‌ها و مهارت‌های عملی و سازشی بسیاری از نوجوانان و جوانان كشور ما برای حل مؤثر مسائل زندگی فردی و اجتماعی آنان كفایت نمی‌كند. بنابراین آموزش مهارت‌های زندگی با تأكید بر مهمترین مسائل فردی و اجتماعی نوجوانان به عنوان  اصلی مهم و انكار ناپذیر است كه تاكنون علیرغم توجه خاص بسیاری از كشورهای جهان و تأكید خاص «سازمان بهداشت جهانی»[1]. جای آن در برنامه‌های تحصیلی مدارس كشورمان خالی مانده است. البته اخیراً گامهایی برداشته شده است كه نیازمند توجه علمی و تخصصی بیشتری می‌باشد.

آموزش مهارت‌های زندگی مبتنی بر یادگیری مشاركتی و عملی می‌باشد. این گونه فعالیت‌ها در افزایش سلامتی و پیشگیری اولیه از بروز مشكلات و همچنین كمك به نوجوان جهت یادگیری رفتارهای مثبت و حفظ سلامت روانی خویش بسیار اثر بخش است. بنابراین برنامه‌های بهداشت مدارس و مداخلات پیشگیرانه مبتنی بر مدرسه می‌توانند در جهت ایجاد رفتارهای سالم و افزایش آگاهی دانش آموزان در جهت تمرینات حمایت كننده از سلامتی جسمانی،‌ روانی و اجتماعی و به طور كلی مهارت‌های زندگی به كار گرفته شوند. بنابراین از طریق اینگونه برنامه‌ها، نوجوانان نسبت به سلامتی‌شان مسؤولیت پذیر می‌شوند، تصمیمات بهداشتی مناسبی را اتخاذ می‌نمایند و به طور كلی سبك زندگی سالمی در طول نوجوانی آغاز می كنند و در طول زندگی تداوم می‌بخشند. این امر نوجوانان را قادر می‌‌سازد كه طبق استعدادهای بالقوه خویش عمل نمایند و آماده رویارویی با تغییرات و نیازهای زندگی آینده شوند.

روان شناسان در دهه‌های اخیر، در بررسی اختلالات رفتاری و انحرافات اجتماعی به این نتیجه رسیده‌اند كه بسیاری از اختلالات و آسیب‌ها و ناتوانی افراد در تحلیل صحیح و مناسب از خود و موقعیت خویش، عدم احساس كنترل و كفایت شخصی جهت رویارویی با موقعیت‌های دشوار و عدم آمادگی برای حل مشكلات و مسائل زندگی به شیوه مناسب، ریشه دارد. بنابراین با توجه به تغییرات و پیچیدگی‌های روزافزون جامعه و گسترش روابط اجتماعی، آماده سازی افراد  بخصوص نسل جوان جهت رویارویی با موقعیت‌های دشوار،‌ امری ضروری به نظر می رسد، در همین راستا،‌ روان‌شناسان با حمایت سازمان‌های ملی و بین‌المللی، جهت پیشگیری از بیماری‌های روانی و نابهنجاری اجتماعی، آموزش مهارت‌های زندگی را در سراسر جهان و در سطح مدارس آغاز نموده‌اند.[2]

آنچه كه امروزه تحت عنوان مهارت‌های زندگی مشهور  است، تنها حاصل كار پژوهشگران عصر حاضر نیست، بلكه بسیاری از این مهارت‌ها در لابلای تعالیم الهی بخصوص در قرآن و احادیث معصومین (ع) بیان شده است، بطوری كه تلاش برای برقراری ارتباط مفید و مؤثر با دیگران، خودشناسی و توجه به ارزش‌ها كه از فصول اساسی درس مهارت‌های زندگی است، به كرات در قرآن، نهج البلاغه و صحیفة سجادیه و احادیث منقول از سایر معصومین (ع) مورد تأكید قرار گرفته است.[3]

دوره نوجوانی، دوره‌ای بحرانی است كه تغییرات عمده‌ای در فرد (از لحاظ فیزیولوژیكی ، شناختی و روانی) و محیط بیرونی فرد (فشار همسالان، انتقال از محیط كوچك درس به محیطی بزرگتر در جامعه و مواجه شدن با هنجارها) به وجود می‌آید. چنین تغییراتی اغلب با مشكلاتی همراه است كه بسیار استرس‌زا می‌باشد. به همین دلیل اكثر نوجوانان در یك دوره بحرانی به سر می‌برند. با توجه به این مسائل، جهت پیشگیری از اختلالات روانی و یا تداوم سلامت روانی، نوجوانان باید راهبردهای مقابله‌ای مؤثر را یاد  بگیرند.[4]

با توجه به گسترس خدمات بهداشت روانی مبتنی بر مدرسه در كشورهای مختلف، «سازمان بهداشت جهانی» طرح تحقیقی مهارت‌های زندگی را به عنوان بخشی از برنامه بهداشت روانی این سازمان بنا نهاد. هدف اصلی سازمان بهداشت جهانی از ایجاد طرح مهارت‌های زندگی در زمینه بهداشت روانی این است كه جوامع مختلف در سطح جهان نسبت به گسترش، به كارگیری و ارزیابی برنامه آموزش مهارت‌های زندگی كه متمركز بر رشد تواناییهای روانی اساسی (مانند حل مسأله، مقابله با هیجانات، خود آگاهی، سازگاری اجتماعی و كنترل استرس) بین كودكان و نوجوانان است، اقدام نمایند.[5]

بنابراین با توجه به نقش مهم مدارس در تأمین بهداشت روانی دانشآ ,و‌آموزان، برنامه آموزش مهارت‌های زندگی، روش مؤثری در جهت رشد شخصیت سالم دانش‌آموزان و تأمین و حفظ بهداشت روانی دانش‌آموزان تلقی می ِود. به این ترتیب مدارس به جای اینكه تنها بر افزایش عملكرد تحصیلی دانش‌آموزان  تمركز نمایند، باید بر تأمین و حفظ سلامت روان آنان نیز تأكید نمایند و اقدامات لازم را به منظور تحقق هدف مذكور انجام دهند، چرا كه، اگر هدف فوق تحقق یابد، بسیاری از مشكلات تحصیلی و آموزشگاهی نیز خود به خود كاهش می‌یابند.

بیان مساله

تغییرات ناگهانی و گسترده‌ای كه در جنبه‌های جسمانی، روانی و اجتماعی زندگی نوجوان ایجاد می‌شود،‌ مرحله‌ای بحرانی را ایجاد می‌كند كه طبعاً مشكلات و ناسازگاری‌هایی را به همراه خواهد داشت. بنابراین با توجه به اهمیت دوران نوجوانی، شناخت اصولی و علمی این مرحله، جهت پیشگیری از نابهنجاری‌ها و مشكلات ناشی از این بحران از طریق ارائه اطلاعات و آگاهی‌ لازم به نوجوانان و كسب مهارت‌های مورد نیاز  جهت مقابله با مشكلات ناشی از این تغییرات توسط آنان، امری بسیار مهم و حساس تلقی می‌شود. یكی از برنامه های پیشگیرانه در این زمینه، كه در سطح جهان مورد توجه  است، آموزش مهارت های زندگی به نوجوانان می‌باشد. تأثیر این آموزش در زمینه‌های گوناگونی مورد بررسی قرار گرفته است كه به نتایج مثبتی نیز دست یافته‌اند. از همین رو با توجه به اهمیت موضوع، پژوهش حاضر به بررسی تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی بر سلامت روان و منبع كنترل نوجوانان می پردازد، تا بدین ترتیب، گامی دیگر در جهت تحقق اهداف پیشگیرانه پیرامون دوره بسیار مهم و حساس نوجوانی برداشته شود. كاملاً واضح است  كه اگر اهداف فوق میسر شوند، راهی روشن و هموار جهت انتقال از دوره نوجوانی به دوره جوانی و بزرگسالی كه مرحله شكوفایی توانایی‌ها،‌ استعدادها و اندیشه‌های نو می باشد، فراهم می‌گردد. این امر موجبات تكامل فردی و اجتماعی تك تك افراد جامعه را فراهم می‌سازد كه در نهایت به پیشرفت جامعه در ابعاد گوناگون منتج می‌شود.

سازمان بهداشت جهانی (WHO) [6] به منظور افزایش سطح بهداشت روانی و پیشگیری از آسیبهای روانی- اجتماعی، برنامه‌ای تحت عنوان آموزش مهارت‌های زندگی تدارك دیده و در سال 1993 در «یونیسف»[7] (صندوق كودكان سازمان ملل متحد) مطرح نمود. از آن سال به بعد، این برنامه در بسیاری از كشورها مورد آزمایش و اجرا قرار گرفته است.[8]

بر اساس پژوهش‌های انجام شده، عواملی نظیر عزت نفس، مهارت‌های بین فردی برقراری ارتباط مطلوب ، تعیین هدف، تصمیم‌گیری، حل مسأله، تعیین و شناسایی ارزش‌های فردی در پیشگیری و یا كاهش ابتلاء نوجوانان به انواع ناهنجاری‌های رفتاری و اختلالات روانی و افزایش سطح سلامت روان آنان نقش مؤثری دارند. بنابراین با توجه به اهمیت و ارزش آموزش مهارت‌های زندگی با اهداف گوناگون پیشگیرانه و ارتقاء سطح سلامت روان، فقدان این مهارت‌ها موجب می شود كه فرد در برابر فشارها و استرس ها به رفتارهای غیر مؤثر و ناسازگارانه روی آورد. آموزش چنین مهارت‌هایی در كودكان و نوجوانان،‌ احساس كفایت، توانایی مؤثر بودن، غلبه كردن بر مشكل، توانایی برنامه ریزی، و رفتار هدفمند و متناسب با مشكل را به وجود می آورد.[9]

همچنین مطالعات متعدد حاكی از آن است كه منبع كنترل درونی با سلامت روانی و احساس رضایت از زندگی ارتباط مثبت دارد و افرادی كه دارای منبع كنترل درونی هستند از فشار روانی كمتری در زندگی خود رنج می‌برند.[10]

«تلادو»[11] و همكاران (1974) دریافتند كه توانایی بیشتر در حل مسأله به عنوان یك مهارت زندگی با افزایش عزت نفس و منبع كنترل درونی ارتباط مثبت دارد.[12]

كه بی توجهی به آن علاوه بر ایجاد ضایعات و آسیب های اجتماعی ، موجبات نارضایتی جامعه را نیز فراهم خواهد نمود . افزایش اوقات فراغت از 3 سال در جامعه كشاورزی به 12 سال در جامعه صنعتی و حتی 19 سال در جامعه فراصنعتی در طول عمر یك نسل امروزی نسبت به سادگی بتوان از آن چشم پوشید . تأثیر بهره بردادری مطلوب از این بخش از زندگی ، در پرورش انسان و رشد و شكوفایی شخصیت وی و در نهایت تكامل جامعه به حدی است كه برخی تمدن جدید را « تمدن فراغت » نامیده اند . ( ساورخانی ، 1370 ، 764 )

در شهرهای بزرگ تراكم بالای ساختمان ، كمبود و قیمت بالای زمانی ، مانعی بر سر راه ایجاد اماكن ورزشی ، تفریحی و گردشگری برای رفع نیاز ساكنین شهر می باشد . از اینرو توجه به زمینهای حاشیه شهر و حتی مناطق خوش آب و هوای حومه شهرها به عنوان روشی جایگزین ، مورد توجه قرار گرفته است . در ایران خلأ قدرت اداری موجود در این زمینه یكی از موانع اساسی پرداختن به این امر است . بدین معنی كه شهرداریها خود را در چارچوب محدوده قانونی شهر موظف و مكلف به برنامه ریزی می بینند و فراتر از آن را در خارج از حیطه مسئولیتی خویش می دانند . ازدحام جمعیت در ایام تعطیل در پاركها و فضاهای تفریحی داخل شهر و نیز خروج صدها هزار نفر از ساكنین در تعطیلات پایان هفته به حومه های شهر و پناهگیری در دامان طبیعت نمودهایی است از كمبود امكانات تفریحی شهر و نیز خستگی از دغدغه های زندگی شهری كه لزوم توجه به امكانات تفریحی شهری را اشعار می دارند .

شهر تهران به صورتی شگفت آور تمام مراحل تحول و توسعه شهری را در طول كمتر از نیم قرن از سر گذرانیده و اینك به یكی از بیست كلان شهر پر مسأله جهان تبدیل شده است .

محدوه‌ تهران قدیم تا شصت سال پیش فقط چهار درصد از سطح تهران امروزی را دارا بوده است . رشد و توسعه این شهر تا جنگ جهانی دوم بطور آرام و یكنواخت بوده اما توسعه آن بعد از جنگ سرعت بیشتری گرفته و در سال 1354 به حدود 12 برابر افزایش یافته در حالیكه توسعه آن در سراسر دوره قاجاریه فقط چهار برابر بوده است . در روند این تحول سریع و ناموزون ، چشم انداز جغرافیایی و خاستگاه طبیعی تهارن با تغییرات ویرانگر و انواع عدم تعادل روبرو گردیده است . گسترش خزندة شهر به دامنه های كوهستانی البرز و دشتهای سرسبز جنوبی و ادغام صدها روستا و هكتارها باغ و مزرعه در پیكر آن ، تمام حیات شهروندان را به مخاطره افكنده است .

در گذشته آلودگیهای زیست محیطی تهران بسیار محدود بوده بطوریكه از سده هشتم تا سده سیزدهم تهران بقدری مشجر و سر سبز بوده كه آن را به باغ گلزار و چنارستان و همچنین به بهشت پریان توصیف كرده اند .

در سه دهه اخیر به علت گسترش بی رویه تهران بیش از 300 هكتار از اراضی كشاورزی داخل محدوده 5 ساله و  2000 هكتار از اراضی محدوده 25 ساله  به مصارف ساختمان های شهری رسیده است .

با توجه به شرایط حساس زیست محیطی و كالبدی تهران از یك سو ، و نیازهای روز افزون اجتماعی و فرهنگی مردم به فضاهای باز شهری از سوی دیگر ، ضرورت بازنگری ، سازماندهی و نظام بخشی به این فضاها ، روز به روز بیشتر احساس می شود . بنابراین لازم است كه در چارچوب برنامه ها و طرح های كلان شهر تهران ، برنامه ریزی برای فضاهای باز و سبز ، به عنوان یك بخش مستقل در برنامه ریزی شهری ، مدنظر قرار گیرد و راهبردهای نوین و مناسب برای آن ارائه گردد .

با توجه به وضعیت اكولوژیكی منطقه ، خشكی اقلیم ، گرد و غبار كویری ، فشردگی بافتهای مسكونی و میزان زیاد آلودگی هوا و صدا ، ضروری است كه برنامه های مربوط به توسعه فضای سبز ، نه فقط به صورت توسعه سطوح سبز پراكنده در داخل شهر ، بلكه به عنوان یك نظام هماهنگ متشكل از انواع فضاهای باز و سبز درون شهری ، حاشیه شهری و برون شهری توسعه و انتظام پیدا كند .

پهنه جغرافیایی تهران با قرار گرفتن میان سلسله جبال البرز و دشت كویر از یك طرف ، دو رودخانه بزرگ كرج و جاجرود از طرف دیگر ، از تنوع محیطی و اقلیمی ویژه ای برخوردار است .

دامنه های سرسبز و دره های پر آب كوهستانهای شمالی تهران از چنان ارزشهای طبیعی، جاذبه های محیطی و چشم اندازهای بدیع برخوردار است كه بایستی به عنوان ذخائر طبیعی و ثروت ملی برای حال آینده مورد حفاظت و احیاء قرار گیرد . دره های شمالی تهران مانند سوهانك ، دارآباد ، دربند ، دركه ، فرحزاد و كن ، از دیر باز به عنوان تنفس گاه شهر و بستر تماس مردم با طبیعت مورد  استفاده بوده است . اما متأسفانه در طول چند دهه گذشته دامنه های البرز به نحو شتابناك مورد هجوم ساخت و سازهای بی رویه و تجاوز سوداگرانه قرار گرفته است . خوشبختانه در سالهای اخیر ، همراه با تحول دیدگاهها در برنامه ریزی و مدیریت شهری در تهران و با توجه به رشد آگاهی زیست محیطی مردم ، اندیشه ها و تصمیمات مربوط به ایجاد پیوند میان شهر و طبیعت و ساماندهی دره های شمال تهران قوت گرفته است . طرح « سازماندهی و طراحی شهری محور تفریحی فرحزاد » نیز به همین منظور در دست تهیه قرار گرفته است .

1 ـ 1 ـ اوقات فراغت

اوقات فراعت دلپذیرترین اوقات آدمی است . بخشی از عمر او كه از آن خود اوست . ساعاتی فارغ از كار روزانه و رنج ایام كه مصرف آن چیزی می كند كه خود می خواهد ، خود بر می گزیند و اگر عاملی بیرون از او دخالت نكند ، به رضا  و رغبت دل می گذراند . این لحظات برای عالمان دقایق تعمق ، برای هنرمندان زمان پدید آوردن و برای بی فكران و بی هنران ملال آورترین اوقات است . از اینروست كه این اوقات برای عده ای بارور و شوق انگیز و برای عده ای مفسده انگیزترین اوقات است . زمان عظیمی كه یك سوی آن بارو كردن عمر و زندگی  و سوی  دیگر آن ضایع شدن و هدر رفتن لحظه های شیرین و زود گذر است . اوقات فراغت نزدیكترین پیوند را با زندگی معنوی و فرهنگ دارد . اوقاتی كه به میل و اختیار در راه آموختن ، آفریدن ، ساختن ، پژوهش ، تربیت ، مشاركتهای داوطلبانه اجتماعی ، خدمات رایگان انسانی ، گسترش افقهای فكری و در بسیاری از عرصه های دیگر زندگی صرف می شود ، تبعاً ارتباط آن با حیات معنوی و فرهنگی جامع تنگاتنگ است . ( عمران ، ؟ 1 ، 3 )

تفریح مجموعة اشتغالاتی است كه فرد كاملاً با رضایت خاطر برای استراحت یا كسب انرژی ، توسعة آگاهانه یا فراگیری غیر انتفاعی و مشاركت اجتماعی داوطلبانه ، بعد از رهایی از الزامات شغلی ، خانوادگی و اجتماعی به آن می پردازد ، اوقات فراغت مدت زمانی است كه كار شخصی به عهده انسان نبوده و فرد در آن به فعالیتهای دلخواه خود می پردازد كه این موجب پرورش  استعداد ، شكوفایی شخصیت و برآوردن نیازهای جسمی و روحی و اجتماعی می گردد . ( شهابی ، 1366 ، 7 ، 8 )

• فراغت مدت زمانی است كه فرد به استراحت برای رفع خستگی ، به تفریح برای رفع كسالت و دلتنگی و به فعالیتهای انتخابی برای رشد و توسعه ظرفیتهای جسم و روح خود می پردازد . ( اردلان ، ؟ ، 38 )
• فراغت زمان فروخته نشده ای كه متعلق به فرد است ، زمانیكه فرد به میل خود از آن استفاده می كند ؛ فراغت نوعی رهایی از وظایف اجتماعی است .
• فراغت فضای توسعه انسانی است و به انسانی كردن كار منتهی خواهد شد . ( ماركس )

تخصص در گستره حیات بیانگر مطلب است كه در زندگی پر از فراز و نشیب انسان لحظه ها و اوقاتی وجود دارد كه از اهمیت و حساسیت فوق العاده ای برخوردار است. اوقاتی كه بستر مطلوبی است برای جریان نیكوی رشد شخصیت و اعتلای وجود و یا زمینه همواری است برای بروز اختلاف رفتاری، انحراف اخلاقی و بزهكاری اجتماعی، بدون تردید زمانی كه از اوقات فراغت بحث به میان می آید، سخن از ارزشمندی این اوقات است هنگامه بسیار حساس و پرمعنا، اوراقی سرنوشت ساز در كتاب زندگی كه نیازمند اراده های استوار و اندیشه های خلاق است.[1]

شعار ( وقت طلاست) و (شیطان برای دستهای بیكار كاربد می یابد) همواره در اغلب جوامع مطرح بوده و تفكر و تدبیر درباره اوقات فراغت و توجه به نحوه گذراندن این اوقات در كشورهای صنعتی بیش از دیگر كشورها رواج یافته است. حتی اغلب جامعه شناسان و اقتصاد دانان ( دماز، اندرسون، اوژه) بر این باورند كه تحول جوامع انسانی به سوی تمدن فراغت در حركت است.[2]

اوقات فراغت جوانان به مشابه شمشیری دولبه است اگر از آن به طور اصولی استفاده شود نه تنها راهگشا است بلكه زندگانی با برنامه، منسجم و هدفدار پیش روی انسان قرار میدهد. اگر خدا ناكرده این اوقات گرانبها و سالم و با برنامه های مقبول سپری نشود، زمینه های گرایش به فساد و تباهی و انحطاط جوانان را فراهم می آورد. فساد تباهی تنها مفهومی از ناهنجاری اجتماعی نیست، بلكه مصدتعی از به هدر دادن منابع و انرژی انسانی و مالی و مادی است. جوانی كه در ابتدای جوانی به بیراهه می رود. نه تنها جوانی و انرژی جسمی و روحی خود را به هدر می دهد و خود را به هلاكت ، بدبختی، و فقر و ممكن است می اندازد، بلكه از ابعاد نیز در تخریب منابع اجتماعی نقش دارد، كه یكی از آنها را می توان ایفای نقش مخرب به مثابه الگویی قابل تقلید برای عمده دیگری از جوانان دانست. البته این بعد از كاركرد افراد ناهنجار، بحرانی ترین و مصیبت سازترین نقش او در اجتماع است.[3]

لذا می توان نحوه گذراند اوقات را جزو ریشه های فقر و استمرار آن یا تعالی افراد تلقی كرد. واقعیت امر در فرهنگ ما نیز چنین است، مردم ما با افرادی كه وقت خود را تقسیم كرده اند و مدام به كاری و فعالیتی مشغول هستند را بیشتر قبول دارند تا افرادی را كه لحظاتی از عمر خود را به سستی، كاهلی و بیكاری می گذرانند لذا بین اوقات فراغت و رشد اجتماعی و فردی ارتباط مستقیم وجود دارد و هر چقدر اوقات فراغت آدمی اصولی، منطقی و با برنامه باشد، می توان امیدوار بود كه رشد اجتماعی، خلاقیت و ابتكار فردی او بالاتر خواهد بود و هر چقدر اوقات فراغت آدمی به بطالت بگذرد می توان مشاهده كرد كه ارزش و اعتبار اجتماعی او كاسته می شود.

اوقات فراغت پدیده ای است كه برای هر فردی لازم و ضروری است. اگر انسانها تمام وقت خود را به كار طاقت فرسا اشتغال داشته باشند، باید یقین داشت كه از قدرت تفكر، خلاقیت و نوآوری آنها به تدریج كاسته خواهد شد و به موجوداتی همچون پیچ و مهره تبدیل خواهد شد. ولی اگر در بین كار فراغتی باشد كه انسان بتواند مقایسه ای بین خود و كارش و با نقش كه دارد و ارزش خود واندش وظیفه ای را كه ایفا می كند، بپردازد خود را در مسیری قرار  می دهد كه لیاقتش را دارد و زندگی اش هدفدار و با برنامه شود و موقعیت را در آغوش می كشد.

دكتر كارل می گوید: خواستهای وحشیانه شهوات ممكن است جلب نوعی اهمیت نماید ولی هیچ چیز غیر منطقی تر از آن زندگی نیست. اگر زندگی منحصر به رقصیدن و به دور شهر با اتومبیل چرخیدن و سینما رفتن و رایوشنیدن باشد چه فایده ای دارد. تفریح بدون آنكه متضمن نفعی باشد فرصتهایی را كه كارگران بر اثر تكامل ماشینها و خسن تهیه محصول به دست آورده اند بحث بر باد می دهند. زحمات مصروفه، حداقل چهار ساعت در روز به طول زندگی افزوده است یعنی اوقات گرانبهایی كه اگر كسی آنرا علاقه مند مصرف كند می تواند تعلیم بگیرد، جسم و جانش را نیرومند كند، آسیب شخصیت نماید و وظیفه انسانیت خود را انجام دهد.[4]

در موقع تفریح و سرگرمی زندگی زنگ ذوق و ابتكار به خود می گیرد و لطف و فضای مخصوصی پیدا می كند، روح سبكبال و پر نشاطی می شود، عواطف و احساسات شكوفا می گردد و آدمی در خود احساس آزادگی می كند در این مورد حضرت علی (ع) می فرماید، فرح و شادمانی باعث بهجت و انبساط روح و مایه و جد و نشاط است وهمچنین فرموده اند: هر یك از اعضای بدن به استراحت نیاز دارد.[5]

مطالب قابل توجه دیگر این است كه وضعیت اجتماعی بر روی ایام فراغت جوانان تأثیر گذاشته و خود نیز از آن متأثر است. در این راستا با توجه به رقمی متجاوز از 20 میلیون نوجوان و جوان در كشور ما كه اكثریت قریب به اتفاق آنها طیف دانشجویی كشور ما را تشكیل می دهند، تدبیر و سیاستگذاری اوقات فراغت آنها با عنایت به اهداف تربیتی، اجتماعی ضرورت پیدا می كند كه در این باره بخش مهمی از این مسئولیت خطیر به عهده سازمانهایی آموزش پرورش و بخش دیگر آن به عهده سازمانهایی نظیر سازمان تربیت بدنی، كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان، صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی و غیره می باشد.[6]

همانطوریكه كاروتولید نیازمند برنامه عملی و تخصصی است و زیر بنایی هر برنامه عملی تحقیقات انجام شده و اطلاعات قبلی است برای برنامه ریزی ( اوقات فراغت نیز باید تحقیقات لازم انجام پذیر- جمع آوری نظریات و استفاده كردن از تجربیات دیگران و لذا تحقیق حاضر سعی دارد ضمن آگاهی از نظرات و نگرش دانش آموزان در مورد گذراندن اوقات فراغت آنان، موانع و مشكلاتی را كه در این زمینه وجود دارد مشخص نماید و راه حلها و پیشنهادات لازم را در نظر گرفتن امكانات ارائه دهد تا با استفاده از نتایج این تحقیق به توان دربهبود برنامه ریزی جهت اوقات فراغت دانش آموزان چاره اندیشید و در نهایت به این نتیجه برسیم كه در بحث از اوقات فراغت پر كردن صرف آن مد نظر اینست، بلكه غنی كردن آن امر بسیار مهمی است. با توجه به اینكه تحقیقات روان شناسی نقش موثر نحوه گذراندن  اوقات فراغت را در رشد شخصیت نشان داده اند.

بیان مسئله :

دوره نوجوانی یكی از مراحل حساس و پر اهمیت رشد جسمی و شخصیتی افراد به حساب می آید. نوجوان امروز اوقات فراغت فراوانی دارند، وسایل سرگرمی بیشتری می تواند، داشته باشند. لیكن به ارزشهای اجتماعی و اخلاقی آنها نمی توان اطمینان كرد چنانكه توجه دقیق به فعالیتهای تفریحی در عصر حاضر و تقریباً در تمام كشور های جهان به خصوص كشورهای به اصطلاح پیشرفته این حقیقت تلخ را ثابت می كند كه بعضی از این فعالیتها بسیار نامعقول و مضرند و شركت نوجوانان در آنها به زندگی سالم ایشان لطمه می زند.[7]

بنابراین با در نظر گرفتن حساسیت، اهمیت و نقش حیاتی اوقات فراغت ضروری است با تهیه و تنظیم برنامه های آموزشی از طریق همكاری مشترك اولیاء و مربیان و اتخاذ روشهای مناسب ضمن جلب توجه دانش آموزان و ایجاد نگرش مثبت در آنها نسبت  به ارزش و اثرات مثبت اوقات فراغت و برانگیختن رغبت و انگیزه در حسن بهره وری و بارور سازی این فرصتها در زمنیه پیشگیری از هر گونه آسیب پذیرها در ایام فراغت تدابیر لازم را پیش بینی كرد. براین اساس، این تحقیق در پی آن است كه رابطه شناخت علمی و دقیق بین نحوه گذراندن اوقات فراغت و انحرافات اجتماعی دختران سنین 20 - 15 سال منطقه 5 تهران می باشد.

اهداف تحقیق:

هدف كلی :

هدف كلی از تحقیق، یافتن راه حل ها و راهكارهای مناسب و صحیح برای بهسازی نحوه گذارندن  اوقات فراغت نوجوانان و دانش آموزان و دانشجویان و یافتن راههای درست و مشخص برای ایجاد و یا بازسازی لازم جهت استفاده مطلوب همه نوجوانان و جوانان فراغت خود با تأكید بر نكات تربیتی و شناخت هر چه بهتر آن می باشد.

هدف خاص:

1- پی بردن به چگونگی تأثیر و امكانات موجود در جامعه و مدارس و دانشگاهها بر نحوه گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان

2- آشنایی با نوع فعالیتهای دانش آموزان و دانشجویان در اوقات فراغت

3- كشف ذوق و علاقه و میزان توانائیهای دانش آموزان و دانشجویان در زمینه های مختلف گذران اوقات فراغت

4- شناسایی امكانات موجود و دست یافتن به راههایی جهت استفاده از امكانات موجود و دست یافتن به نتیجه مناسب و در نتیجه برنامه ریزی و تجهیز برای ارتقاء كیفی و بهره مندی از وسایل و لوازم موجود

5- آشنایی با مشكلات گذاران اوقات فراغت

6- یافتن راه حلهای علمی و مؤثر برای پر كردن صحیح اوقات فراعت دانش آموزان و دانشجویان

اهمیت و ضرورت تحقیق:

امروزه از جمله كشورها مشكلات مربوط به جوانان است و این مشكل پابه پای گذشت زمان هویدا شده است و آنچه در این بخش از مشكلات جوانان با عنوان مشكل گذران اوقات فراغت آورده می شود جزء كوچكی از آن است.

جوانان نیروی حیاتی عظیمی را تشكیل می دهند و این نیرو باید به طریق طبیعی مصرف گردد وقتی كه جوان نتواند قدرت و توان خود را به طریق صحیح در راه ساختن شخصیت خویش استفاده كند، ناگزیر به راه انحراف می افتد- قشر عظیمی از نوجوانان و جوانان میهن اسلامی ما متأثر ازفضای سازنده انقلاب اسلامی و مایه های فرهنگی و اقتصادی آن در مسیر مستقیم گام بر می دارند ولی متأثر از عواملی كه موجی از غربزدگی و گرایش به ابتذال كه توسط عوامل استكبار جهانی از سالها پیش در جامعه شیوع پیدا كرده كه طبیعتاً این موج دامنگیر گروهی از نسل جوان آسیب پذیرنده می شوند.[8]

اولی اینكه مردم تا آن زمان مرعوب دولت بودند و خود را در مقابل اقتدارات دولت استبدادی و شاه زبون و ناتوان تصور می كردند ولی به واسطة كامیابی در انقلاب انحصار تنباكو جرأت و جسارت پیدا كرده و فهمیدند در مقابل ارادة شاه و دولت می توان پایداری كرد و با یك قیام عمومی ممكن است منافع خود را حفظ كنند و شاه را كه صاحب اختیار كل و حاكم بر تقدیرات ملت است، مجبور به تسلیم نمایند و این فكر و اندیشه، تخمی از كامیابی در دل‌ها كاشت و در مقابل تسلیم و رضا در پیشگاه زور و قلدوری ، روح مقاومت و پایداری به وجود آورد. و دوم اینكه چون این نهضت عمومی بنا بر احكام علمای روحانی در سر تا سر ایران بر پا شد و با كامیابی آنها خاتمه یافت اقتدار زیادی نصیب آنان گردید و شاه و درباریان كه شكست خورده از این مبارزه بیرون آمدند بیش از پیش مرعوب نفوذ و قدرت روحانیت شدند و طبعاً نهضت مشروطیت هم كه به دستیاری عده‌ای از علما بزرگ و مرجع تقلید بر پا گشت قدرتیكه در نتیجة‌ انقلاب انحصار دخانیات نصیب روحانیون شده بود و اقتداریكه پس از آن واقعه بدست آورده بودند كمك شایانی در پیشرفت نهضت مشروطه و برقراری حكومت ملی نمود.

در واقع جنبش تنباكو مهمترین حركت اجتماعی مردم پیش از نهضت مشروطیت بود، هر چند به ظاهر به اعتراض اجتماعی بر یك امتیاز اقتصادی می‌ماند اما در واقع تجربه‌ای سیاسی برای نزدیك شدن و هماهنگی بین اقشار مختلف جامعه از جمله تجار و بخشی از روحانیون در مقابله با نفوذ اقتصادی و سیاسی قدرت های بیگانه در كشور بود از سوی دیگر آن را واكنشی در مقابل ضعف حاكمیت سیاسی و به گونه‌ای تحمیل نظر عمومی به دولت نیز می‌توان محسوب داشت. این نوع مخالفت علنی و جدی با نظام استبدادی قاجاری تا بدین وسعت و گستردگی تا وقوع تحریم تنباكو سابقه نداشت.

این نهضت سرآغاز مبارزة جدی و تقابل دو نهاد روحانیت و سلطنت به شمار می رود و با قیام روحانیت در مقابل امتیاز تالبوت ضربه سختی بر مشروعیت سلطنت وارد آمد و مقام شاهی كه تا آن زمان نوعی حقانیت معنوی نزد مردم داشت و از شاه به عنوان ظل الله یاد می‌شد در مقابل با نهاد روحانیت به آسانی وجاهیت خود را از دست داد و این جنبش كه در پی واگذاری امتیاز انحصار خرید و فروش توتون و تنباكو در داخل و خارج از ایران به وجود آمد نتایج مطلوبی به بار آورد كه در این مقاله به طور مختصر به آن می پردازیم.

واگذاری امتیاز:

امتیاز تنباكو، یكی از امتیازاتی بود كه در اواخر قرن نوزدهم میلادی (اوایل قرن چهاردهم هجری) به یك كشور بیگانه (انگلیس) اعطا شد. مقدمات واگذاری این امتیاز در اثنای سومین سفر ناصرالدین شاه به اروپا در سال 1889 م/ 1306 هـ. در لندن انجام شد، نمایندگان كمپانی انگلیسی به ایران آمد.

دولت انگلیس از همان آغاز ورود  شاه به لندن، ماژورتالبوت صاحبت اصلی امتیاز را مأمور پذیرایی از هیأت ایرانی كرد، همو در جریان این پذیرایی اطلاعات خود را دربارة محصول تنباكوی ایران تكمیل نموده و به بحث و گفتگو در روند كارها پرداخت.[1]

تالبوت كه از منسوبان و نزدیكان لرد سالیسبوری صدر اعظم انگلیس بود از همان آغاز، خصوصاً به توسط سردر اموند ولف- سفیر انگلیس در ایران- و نیز میرزا ملكم خان در جریان بسیاری از مسائل ایرن قرار داشت و در پی اخذ امتیاز از شاه ایران بود، حمایت در اموند ولف و رشوه دادن تالبوت به امین السلطان صدر اعظم ناصرالدین شاه كه در این سفر به همراهی اعتماد السلطنه و عده ای دیگر در التزام شاه بودند، كارها را بر وفق مراد ساخت و مقدمات واگذاری امتیاز فراهم شده.[2]

قرار و مدارها گذاشته شد و تالبوت تدارك شركتی ر ا دید كه به كمك آن به عملیات وسیعی در ایران دست زند و بدین قرار شركت رژی پا گرفت، در تأسیس این شركت سرمایه‌داران انگلیسی و خود دولت انگلس دست داشت و تا تشكیل كامل شركت رژی و تأمین سرمایة‌(000/000/650) لیره و سفر تالبوت به ایران چند ماهی گذشت.

زمانی كه تالبوت از پاریس عازم ایران بود نامه‌ای به امین السطلان صدر اعظم ایران نوشت و در آن میزان رشوة پرداختنی را تعیین و تقبل كرد، ترجمة این نامه از این قرار است:

«اینجانب ماژور تالبوت تعهد می‌كنم كه برای حضرت اشرف امین السلطان و اعلیحضرت شاه ایران به حضرت اشرف مبلغ چهل هزار لیره استرلینگ بپرداریم. ده هزار لیره از این مبلغ را روز تفویض امتیاز رژی، ده هزار لیره دیگر از این مبلغ را از اولین روزی كه امتیاز رژی به موقع اجرا گذارده شد و بیست هزار لیرة بقیه را دو ماه پس از اجرای امتیاز نامة رژی ، پاریس 1889» [3]

از همین رو زمانی كه تالبوت وارد تهران شد به طور مخفیانه در سفارت انگلیس اقامت كرده و قرار امتیاز تنباكو را در 28 رجب 1307 هـ.ق ( 20 مارسی 1890 م) به امضاء شاه رسید.

مفاد امتیاز نامه :

الف) تعهدات دولت ایران نسبت به كمپانی:

1. خرید و فروش و عمل آوردن توتون و تنباكو در داخل و خارج كشور تا مدت 5 سال در انحصار تالبوت و شركا قرار می‌گیرد 2- صاحبان امتیاز به منظور تعیین مقدار توتون و تنباكو حق دارند آگاهی را ازپ زارعین كسب نمایند و دولت اسباب تسهیل آن را فراهم نماید، 3- حمل و نقل توتون و تنباكو به ایران قدغن است مگر به اجازة كمپانی، كسانی كه خلاف این قانون عمل كند مورد مجازات و سیاست قرار می‌گیرد. 4- دولت ایران متعهد می‌شود عوارض گمركی و سایر مالیات ‌هایی كه از توتون و تنباكو گرفته می‌شد تا مدت 50 سال افزایش ندهد.

5- صاحبان امتیاز می‌توانند تمام حقوق و امتیازهایی كه به ایشان داده شده به هركسی بخواهند واگذار كنند.

6- زارعان موظفند به محض فراهم شدن محصول به نزدیكترین وكیل كمپانی اطلاع دهند،

7- زارعان می‌توانند محصول خود را پیش فروش كنند.

ب) تعهدات كمپانی نسبت به دولت ایران:

1. كمپانی موظف است هر ساله مبلغ پانزده هزار لیره انگلیسی به عنوان حق انحصار به دولت ایران بپردازد. 2- عواید كمپانی پس از تعیین هزینه‌ها به علاوه پنج درصد كسر می‌شود و از مابقی یك چهارم به خزانه دولت پرداخت می‌شود 3- صاحبان امتیاز متعهد می‌شوند تمامی مقدار توتون و تنباكو را به صورت نقد خریداری كنند اما در مورد  قیمت باید ما بین صاحبان امتیاز نامه و زارع موافقت و رضای طرفین ملحوظ شود. همچنین در ماده‌ای از این امتیاز نامه قید شده است كه در صورت بزو اختلاف بین دولت ایران و هیئت مدیره صاحبان امتیاز موضوع را به حكم مشترك ارجاع كنند و در صورت عدم موافقت به نظر این حكم ، داوری یكی از نمایندگان اتریش، آلمان یا آمریكا و مجارستان مقیم تهران را در نهایت بپذیرند. [4]

مخالفین با این قرارداد:

همانطور كه از مفاد قرارداد بر می آید سه گروه به طور مستقیم در معرض فعالیت 4 رژی قرار گرفتند. زارعین، تجار و حتی مصرف كنندگان كه توده مردم از هر طبقه را شامل می‌شد. امتیاز تالبوت به اقتصاد و زندگی عمومی هر شهر و منطقه‌‌‌ای كه در آن تنباكو كشت، خرید و فروش و مصرف می‌شد.  آسیب رساند و دست اندركاران این محصول به ناگاه متوجه شدند كه در امر تولید كالای خود هیچ اختیاری ندارند و همه به بیگانگان فروخته شده‌ای .[5] و همة آنها جدول به فروشندگان و واسطه‌های یك كمپانی انگلیس شده‌اند كه در ازای دریافت حق العمل برای او كار كننده به خصوص اینكه در روزنامه ها نیز به نقادی مناد امتیاز نامه پرداختند و نقاط ضعف آن را تشریح نمودند در مقاله‌ای به انتقاد سیاسی از امتیاز نامه و دولتمردان ایرانی پرداخت و سیاست‌های اقتصادی آنها به شدت مورد استفاده قرار گرفت.

میرزا آقاخان كرمانی طی مقاله‌ای كه در روزنامه اختر منتشر شد به بحث با تالبوت پرداخته و نقاط ضعف قرار داد را تشریح می‌كند، در این مقاله در پاسخ به ادعای رژی كه  این قرارداد به سود زارعین است چون محصول خود را نقد می‌فروشند میرزای كرمانی پاسخ می‌دهد زارع ایرانی همیشه محصول خود را نقدی فروخته و حتی به تجار پیش فروش می‌كرده و محصولش را هر طوری  خواسته و به هر كس كه قیمت بشتری ارائه می‌داد می‌فروخت، سپس این ادعا كه شرایط رژی به سود زارعان تنباكو كار است پوچ  و بی مورد است در این مقاله شرایط  رژی عثمانی با قرارداد ایران مقایسه و توضیح داده شد كه در آن خصوص نیز سودی برای دولت در نظر گرفته نشده است و تجار ایرانی دستشان به كلی در معامله و صادرات بسته شده در حالی كه تجار عثمانی می‌توانستند، در صادرات توتون مشاركت كنند و نهایت آن كه این امتیاز منافعی به ملك و ملت عاید نخواهد كرد.[6]

طرح این مباحث اذهان تجار را در خصوص امتیاز نامه روشن می كرد و زمینه را برای اعتراض دولت فراهم می ساخت، بنابراین طبیعی بود كه قبل از همه صاحبان منافع یعنی تجار دست اندركار تنباكو، زبان به اعتراض بگشایند و آنها عرض حالی نوشته و برای شاه فرستادند و البته از سوی شاه توجهی به این اعتراض‌نامه‌ها نشد. بنابراین می‌بینیم كه یكی از دلایل اعتراض به این امتیازنامه (به خصوص از سوی تجار) دلیل اقتصادی بوده، البته در این امتیاز نامه علاوه بر ضرر اقتصادی  و به یغما رفتن بنیة مالی ایران و واگذاری امور اقتصادی ملت به بیگانگان ، خطر دیگری كه جامعه را تحدید و مردم را نگران كرده بود. خطر استعمار فرهنگی بود كه به سبب گسترش فساد از طریق ورود تعداد زیادی از بیگانگان غیر مسلمان در كشور پدیدار شد. كه برخی مورخان تعداد آنها را تا 100 هزار نفر ذكر كرده‌اند.[7]

بعضی از اهداف این بیگانگان عبارت بود از تبلیغ دیانت مسیح در جامعه اسلامی، ترویج فساد و بی‌بند و باری از طریق ساختن اماكن فساد و مراكز عیاشی، تحقیر شخصیت زنان ایرانی در كارهای خودشان، «به طوری كه در تهران از هر گوشه و راهگذاری می‌گذشتی، زن مسلمان بودكه یكی دو طفل فرنگی را در بغل ، بسا می‌شد كه یك و دو طفل از دنبالش به زبان فارسی نه جان گویان می دویدند .» [8]

علاوه بر اینها ترویج بی‌حجابی و تضعیف عقاید و باروهای اسلامی با استفاده از زنان و دختران فرنگی بدون پوشش در معابر، مغازه‌ها، و بازار مسلمانان- همچنین این شرت تاجر ، به جای اینكه سرگرم تلاشهای تجاری خود باشد دست به اقدامات مشكوكی می‌زند كه هیچ ربطی با هدف وظیفه اش نداشت به این ترتیب كه از همان آغاز كار خود در مركز تهران باغ بزرگ ایلخانی را خریده و ساختمان عظیمی در آن پی می افكند و در گرداگرد باغ، چونان قلعه‌ای حصاری بلند می‌سازد. [9]

عباس میرزا ملك آرا برادر ناصرالدین شاه در این رابطه می‌نویسد:

«انگلیسها به ایران آمده مانند كه ایران را فتح كرده باشند با تمام بلاد مأمورین فرستادند و در هر بلدی سواری گرفتند كه اجرای احكام آنها را بنمایند و سوارها با مواجب كافی و اسبان اعلی و اسلحة جدید مسلح نمود . . .  چون میدان را به این شدت خالی و بی مانع دیدند با رعایا در كمال سختی معامله نمودند و در هیچ محل ، اعتنایی به حكومت نكردند و از طرف امنای دولت كه همه از كمپانی رشوه خورده بودند، هر روز به حكام ولایات اوامر صادر می شد كه البته در پیشرفت كار امور مأمورین كمپانی، منتهای سعی را به جا آورد. . . .»[10]

علاوه بر اینها یكی دیگر از دلایل اعتراض مردم و علما و . . .  به این امتیاز نامه ترس از خطر مستعمره شدن كشور با ورود خیل عظیم نیروهای بیگانه به مملت متعاقب انعقاد قرارداد، بوده است زیرا اگر این قرارداد نسخ نمی شد چه بسا ایران هم به سرنوشت هندوستان و دیگر مستعمرات انگلیسها دچار گردد.[11] از همین رو علما و روحانیون را در برابر تسلط اجانب به قیام واداشت. این امتیاز نامه بیش از هه دو قشر را حساس كرد: اول، تجار كه منافع اقتصادی خود را با خطر عظیم مواجه می‌دیدند.

تشیع با خاطرات و تجربیات پرباری از مقاومت، مبارزه، قیام و شهادت آمیخته شد و بعنوان یك مكتب انقلابی، پرچم رسالت خونبار جهاد را در برابر ظلم، خودكامگی و فساد به دوش گرفت. تاریخ شیعه آكنده از مبارزة مداوم و بی امان و نهضتها قیام ها بر علیه حكام خودكامه و ظالم است. شیعه هیچ گاه در طول تاریخ سنگر مبارزه را ترك نكرده است و همواره شعار عدالت و امامت را به عنوان اصیلترین پیام وحی بدوش كشیده است و تا محقق نهایی این دو اصل، مبارزه با همة قدرتهای مانع و حكومتهای ظالم و براندازی هر نوع ستم اجتمایی را فرض، و بخش اجتناب ناپذیر ایمان دانسته است. مورخ و دانشمند معروف اهل تسنن «الوی» در این مورد می گوید: « شیعه نخستین كسانی هستند كه تفكر انقلابی و پرچم قیام را در اسلام بر ضد طفیان بدوش كشیدند و همواره نظریات شیعه روح انقلاب را با خود همراه داشت. عقیده به امامت كه شیعه بدان سخت ایمان داشت. آنها را به انتقاد و اعتراض نسبت به هیئتهای حاكمه و بالاخره به جبهه گیری در برابر آنها وا می داشت و این حقیقت در سراسر تاریخ شیعه مشهور است. بعقیده‌ی آنها ( شیعه) هر حكومتی غاضب و ظالم است، بهر شكل و در هر قالبی كه باشد مگر آنكه امام معصول یا نایب آن زمان حكومت را در دست گیرد. به همین دلیل بود كه شیعه در تاریخ بطور مداوم در یك جریان انقلابی مستمر بسر می بردند، نه آرام می گرفتند و نه آن را رها می كردند»

فصل اول

اقدامات شاه و اطرافیان او

اعلان سركوب از طرف رژیم

نطق یاوه گویانة شاه در 23 اسفند 1341، در پایگاه وحدتی دزفول، پرده از چهره فریبكارانة رژیم برداشت. و شاه خائن رسماً با روحانیت و رهبری نهضت اعلام جنگ نمود و مخالفان را به مرگ تهدید كرد. اعلام موضوع سركوب از طرف شاه كه در حقیقت پاسخ به اعلامیة مستدل آیات و مراجع قم بود. موجی از بگیر و به بزور اسارت و زندان و شكنجه و تبعید و محدودیت های غیر قانونی در سراسر كشور بوجود آورد و خود موجب اوجگیری بیشتر مبارزه گردید. امام با نزدیك شدن عید نوروز 1342، طی یك سلسله نامه ها و پیامها خطاب به علمای اعلام و حجج اسلام، عید نوروز را اعلام نمود ؟؟ حوز و علما را به عنوان تسلیت به امام عصر عجل الله مقامی فرجه الشریف قرار داد و تأكید فرمود علما با استفاده از این رویه مردم را به مصیبتهای وارده به اسلام و مسلمین متوجه نمایند و ضمنن اخطار شدید الحن به دولت خواستار بركناری دولت مستبد شد. علمای تهران به پیروی از خواستة رهبر نهضت، عید 1342را عزا اعلام نمودند و به هنگام خاموشی چراغهای حرم در قم كه به علامت تحویل سال انجام گرفت، اعلامیه ها و ؟؟ فضای صحن و حرم را سفید پوش كرد، و ؟؟ های ساواك نتوانستند در برابر این ابتكار عمل آگاهی بخش، عكس العملی نشان دهند

سیاست تضعیف مذهب

در فاصله سالهای 1941- 1925 كاملاً آشكار شد كه می توان عشایر را شكست داد و دریك برهه‌ی زمانی معین به نابودی كشاند همان گونه كه طعم كوتاه زندی سكنی نشینی اجباری سبب گردید كه تعداد آنان از لحاظ مرگ و میر بر اثر بیماری به گونه چشم گیری كاهش یابد. هم چنین آشكار شد كه بازرگانان و اشراف برای حفظ منافع شخصی خود ندای مخالفتشان را خاموش خواهند كرد اما ملاها ( روحانیون) باقی مانده بودند با قدرتی كه كمتر محسوس بود و جامعه زیر نفوذ ( معنوی) آنان قرار داشت وظیفه آنانه به عنوان تفسیر كنندگان شریعت به این معنا بود كه آنان می بایست به حیاتی ترین اعمال بشری یعین ازدواج، طلاق، شهادت، سند استیفای دین از ملك رهنی انتقال املاك و قرار دادهای بازرگانی اعتبار بخشد. دو نظام قانونی مجاز شناخته شدند: قوانین شرعی كه حكمفرما بر اموری مانند احوال شخصیه بود. قوانین عرفی كه جنبه‌ی غیر مذهبی داشتند و قرار بود بر امور دولیت به كار برده شوند البته به دلیل بی ثباتی كشور در سال های اخیر قوانین شرعی از تمامی اقتدارات قانونی برخوردار شده وگسترش قوانین عرفی متوقف گردیده است. براثر این وضعیت مقامات حقوقی كاملا با ضوابط شرعی پیوند خورده اند از این رو منزوی كردن روحانیون و شكست دادن آنها بسیار دشوار شده است مخالفان قوانین شرعی ناگزیر بودند كه ابتدا یك نظام حقوقی را جانشین آن سازند سپس به متزلزل كردن ركن مذهب بپردازند. رضا شاه نیز همین كار را كرد. در حالی كه در نظر بود آموزش و پرورش غیر مذهبی و تبلیغات ملی گرایانه كه ایران پیش از اسلام نمونه آن بود برای سست كردن وفاداری مذهبی مردم به نهاد روحانیت به كار گرفته شوند اما این سیاست هنگامی می توانست كامیاب شود كه عمر آن بیشتر از نظم نوین رضاشاهی باشد این سیاست با احساسات خصمانه مردم نسبت به هنر گرایی رضاشاه روبهرو شد در حالی كه پادشاهی سلسله هخامنشی به زمانهای بسیار دور تعلق داشت. آزادی حاصل از گردش به اسلام از نظر نگاه تاریخی نزدیك تر می نمود.

رفع حجاب از زنان:

در سال 1935 (1314 شمسی) به سرگذاران كلاه اروپائی (كلاه شاپو) به وسیله مردان اجباری شد. در بازارهای كلاهدوزی،  كلاهدوزان نمونه كاله شاپوی انگلیسی را پشت ویترین مغازه های خود گذاردند این كلاه از جنس حلبی بود. كه آن را رنگ می كردند تا قیافه یك كلاه واقعی را داشته باشد. به این ترتیب بود كه دستورات نظم جدید، به طور كامل و با ترس و لرز، اجراء گردید، اما در موضوعات عمده: بسیاری از این دستورات وسیله سوء استفاده و استثمار مردم قرار گرفت. تخمین زده می شود كه از 000/300 نفر جمعیت مرد و زن تهران، نزدیك به 4000 زن رفع حجاب كردند. در پائیز 1934( مهر 1313) دولت با صدور اعلامیه ای، مردم را برای پذیرش آموزگاران زن بی حجاب آماده كرد. در مه 1935 (خرداد 1314) یك مركز فرهنگی زنان كه زیر نظر یكی از دختران شاه قرار داشت تأسیس گردید، و دخترها با لباس ورزشی رژه رفتند. در 28 ژوئن 1935 ( دوم مرداد 1314) نخست وزیر یك مجلس عصرانه تاریخی در یكی از باشگاه های بزرگ تهران ترتیب داد كه اعضای كابینه و مقامات بلند پایه، با همسران خود در آن شركت كردند. از این رو مایة حیرت نیست كه در پی وقفه ای كه در اصلاحات رضاشاه- با توجه به قیام مردم افغانستان علیه امان الله خان- به وجود آمد، اصلاحات رضاشاهی در زمینه لباس مرد، منجر به یك قیام در مشهد مقدس گردید و نیروهای ارتش كه مجهز به مسلسل بودند، به داخل مسجد یورش بردند در این ضمن، حضور بانوان سرشناس بی حجاب در معابر عمومی، و پوشیدن لباس به شیوه اروپائی ادامه یافت. مردها از لحاظ نوع لباس مورد نظر خود با محدودیت مواجه شدند زیرا مقررات جدید درباره‌ی لباس مردان با شدت اجراء می شد. نتیجه‌ی این سیاسیت این بود كه لباس سنتی مردها كه زیبا هم بود، تبدیل به لباس عجیب و غریبی شد، و سلیقه‌ی خوب ایرانیان در لباس پوشیدن، در ظرف چند سال، از بین رفت. اما مردم فقیه، همچنان به پوشیدن پیراهن های بدون یقه. ادامه دادند. ریش خود را نتراشیدند، چرا كه تراشیدن ریش را به معنای فقدان اسفبار این سنت اسلامی می دانستند. در 1936 (1315 شمسی) كه روحانیون به اندازه‌ی كافی ضعیف شده بودند. آمادة پذیرش اصلاحات رضاشاه گردیدند. از این زمان به بعد قضات می بایست دارای دانشنامه‌ی لیسانس از دانشكدة حقوق تهران یا یك دانشگاه خارجی بوده و به مدت دو یا سه سال، كارآموزی قضائی كنند. قضات سابق كه فاقد این شرایط بودند، می بایست برای ادامه كار در وزارت دادگستری امتحانات خاصی را بگذرانند اما به هر تقدیر، نمی توانستند از رتبه شش قضایی بالاتر روند.

فروش زمینهای دولتی به مردم و رونق زمین بازی:

دولت به عنوان تشكیلات بالای مملكتی قادر نبود كه برای خود اعتبار بگیرد. تنها راه ممكن، وام گرفتن از دولت هایخارجی بود كه در دوران حكومت قاجاریه متناول بود. اما رضاشاه، با این كار به شدت مخالف بود. این حقیقت كه دولت قادر نبود از منابع مالی داخلی وام بگیرد، بیان گر نوع رابطه‌ی دولت و مردم بود. همچنین به این معنی بود كه دولت، برای تأمین مالی هزینه های « نظم نوین رضاشاهی ناگزیز بود كه پول نقد را به طریقی به دست آورد. به این جهت ایجاد درآمد برای دولت مسأله اصلی آن را تشكیل می‌داد. یكی از راه های آن فروش زمین به مردم بود. این جریان پس از سال 1933
( 1312 شمسی) یعنی هنگامی كه مجلس شورای ملی لایحه فروش نامحدود مستقلات را تصویب كرد، شتاب بیشتری می گرفت. این جریان سبب شد كه الگوی مالكیت زمین، دگرگون شود، هر چجند كه محاری از تأثیر بنیانی در وصفیت كسانی بود كه مالك به شمار می آورند. در حالتی كه آن وقت، زمین های دولتی را اجاره می‌دادند اینك مستأجران سابق، مالك این زمین ها شده بودند. در مناطق دور از پایتخت خان ها و اعیان و اشراف كه اجاره و از زمین های دولتی بودند، به صورت مالكان آنها در آمدند. در نزدیكی پایتخت افسران ارتش و افراد نوكیسه ای كه هوادار رژیم بودند، از این فرصت بهره گرفتند و در برگه مالكان زمین، در آمدند.

در دوران دهه 1320 روشنفكران خصائص رادیكال پیدا می‌كنند و مبارزات ضد استعماری اوج می‌گیرد. در این دهه به دلیل امكان فعالیت‌های باز سیاسی دانشجویان ایرانی به احزاب سیاسی و روشنفكران ملی و چپ (جبهه ملی و حزب توده) گرایش دارند.

پس از كودتای 28 مرداد به دلیل مدرنیسم آمرانه پهلوی، روشنفكران ایرانی به سوی فرهنگ ضد تجدد گام بر می‌دارند و در دهه 40 و 50 این مبارزات به اوج خود می‌رسد.

طیف ملی گرایان به دلیل مطرح شدن به عنوان ایدئولوژی رسمی شاهنشاهی و طیف چپ به دلیل اینكه تجلی فرهنگ ما دیگرایانه است، در میان دانشجویان و مردم مورد استقبال قرار نمی‌گیرد. در عوض گرایش دینی شدید در میان دانشجویان و نقش شریعتی در پل زدن بین دانشجویان و توده مردم، زمینه را برای افزایش نفوذ اندیشه‌های مذهبی فراهم می‌كند.

دورة پیش از انقلاب، جامعه روشنفكری ایران، تنها مانع برای تولیدات فكری و فرهنگی خود را دخالت دولت محدود بودن آزادی می‌دانستند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی جریان روشنفكری به طور دهه جانبه در روند انقلاب اسلامی وارد شد و به نوعی دهه 1360 ادامه همان گرایش‌های دهه 1350 است.

گرایش مسلط در آغاز انقلاب، اندیشه‌های شریعتی است. حتی بسیاری از روحانیون در این دوره تلاش می‌كنند اندیشه‌های خود را با وام‌گیری از زبان و مفاهیم ساخته و پرداخته شریعتی ارائه دهند. اما، پس از حدود دو سال، با تحكیم پایگاه روحانیت در ساختار قدرت سیاسی، اندیشه‌ شریعتی به تدریج توسط روحانیت سنتی كنار زده می‌شود.

در این مقطع اندیشه رضا داوری كه نشانه استمرار گفتمان رادیكالی انقلاب اسلامی است بازسازی مذهب سنتی را با خود به همراه دارد. در واقع اندیشه‌های داوری همزمان با عملیات وسیع اسلامی سازی در اوایل دهه 1360 آغاز می‌شود و بازتاب این اندیشه‌های اسلامی سازی در انقلاب فرهنگی و تعطیلی دو نیم سال دانشگاه‌ها به وضوح دیده می‌شود. دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیز ادامه منطقی همان اندیشه‌هاست.

پایان جنگ و تغییرات ساختاری در سه عرصه بین‌المللی منطقه‌ای و داخلی باعث تجدید نظر و بازسازی دیدگاه‌ها و اندیشه‌ها گردد و در این مقطع شاهد ظهور نسل جدید با دیدگاه‌های نوین هستیم. در این دوران دیدگاه‌های دكتر سروش به بسیاری از مطالبات اجتماعی و سیاسی جوانان و دانشجویان پاسخ می‌دهد. تاكید ایشان بر عقلانیت، جامعه مدنی و گفتگو با غرب، نشانه‌های گست از گفتمان انقلاب اسلامی است.

در اواخر دهه دوم انقلاب، نشانه‌هایی از افول نظریات داوری و سروش آشكار می‌گردد. و با احیاء و بارسازی اندیشه‌های شریعتی فصل جدید در تاریخ روشنفكری آغاز می‌شود.¹⁰⁵

بنابراین در آغاز انقلاب شریعتی در میان دانشجویان مسلمان هوادارانی دارد اما به تدریج دیدگاه‌های سنت گرایی و اقتدارگرایی دینی جایی برای این تفكر نمی‌گذارند.

دانشجویان در طی دوران جنگ بطور صادقانه در خدمت نظام قرار می‌گیرند و در این مقطع تاكید بر غرب ستیزی و عدالت خواهی مهمترین شعار آنهاست. پس از پایان جنگ دانشجویان و روشنفكرانی كه تجربه انقلاب و جنگ داشتند به جای نگاه بیرون و موضعگیری ستایش آمیز یا خشم آلود علیه آن، به یك نگاه درون چشم می‌اندازند.

در دهه 1370 دانشجویان به همراه روشنفكران (بویژه روشنفكران دینی) به توسعه سیاسی، دموكراسی حقوق شهروند و مدنی و آزادی و… روی می‌آورند.

روحانیون:

در دو دهة 1360و 1350 یك ارتباط دو طرفه میان روحانیون و دانشجویان وجود داشت. در دهه 1360 روحانی برای دانشجویان مسلمان با ارزش شناخته می‌شد. در همین دهه بحث وحدت حوزه و دانشگاه مطرح می‌شود. اما به تدریج روحانیون با مسلط شدن بر اوضاع و در دست گرفتن حاكمیت نیازی به ارتباط دو طرفه با دانشجویان نمی‌دیدند و بیشتر رابطه یك طرف و میرد و مرادی مطرح می‌شود.

اما دانشجویان هم مرید محض نشدند و پیروی را مشروط و مقید می‌دانستند بطوری كه در انتخابات دوره دوم، سوم و چهارم مجلس این اختلافات خود را نشان می‌دهند.

در انتخابات شاهد نزدیكی بخشی از روحانیون (روحانیون مبارز) به دانشجویان هستیم در حالی كه بخشی از روحانیون (روحانیت مبارز) بیشتر رابطه مراد و مریدی با دانشجویان برقرار می‌كردند و همین سبب دوری دانشجویان از این بخش از روحانیون گردید.¹⁰⁶

در مجموع دانشجویان با روحانیونی كه در نقش هم پیمانان سیاسی آنها ظاهر می‌شدند، بیشترین ارتباط را داشتند. روابط بین آنها تا حدودیدو طرفه بود (انجمن‌های اسلامی و روحانیون مبارز) اما روحانیانی كه بیشتر با زبان قدرت با دانجشویان سخن می‌گفتند (روحانیت مبارز) در میان دانشجویان مسلمان طرفدار نداشتند و حتی شاهد برخوردهای دانشجویان مسلمان انجمن‌های اسلامی با روحانیت مبارز و جامعه مدرسین حوزه در صحنه‌های مختلف سیاسی (بویژه انتخابات) هستیم.

جناحها و نیروهای سیاسی پس از انقلاب اسلامی تا 1376:

در جامعه ایران تشكل‌های سیاسی و خوبی سازمان یافته آن چنان كه در جوامع اروپایی یا سایر جوامع دموكراتیك ملاحظه می‌گردد، حضور ندارند. با وجود این، دوگانگی راست و چپ در دنیای امروز جنبه‌ جهانشمول دارد و در همه جوامع به اشكال مختلف خودنمایی می‌كند.

در ایران هر دو جریان به گرایش كلی‌تر یعنی به جریان تجدد تعلق دارند. به لحاظ فرهنگی اگر به دو حوزه فرهنگی مجزا منجر نشوند حداقل از نظر فرهنگی – سیاسی كاملاً متفاوت هستند.

پیدایش این دو جریان به سالهای انقلاب مشروطیت بر می‌گردد. در مجلس دوم این دو جریان در قالب دو حزب (دموكرات عامیون با گرایشهای چپ و حزب اجتماعیون اعتدالیون) با گرایش ملایم‌تر و محافظه‌ كار (نه) تجلی یافتند.

پس از انقلاب مشروطه تحت تاثیر احزاب كمونیست اروپا و روسیه، در ایران نیز حزب سوسیالیست از استحاله حزب دموكرات بوجود آمد.

طیف راست در واكنش به جریان چپ تولد یافت و عمدتاً در قالب ملی گرایی پا به عرصه گذاشت. البته جریان راست به ملی گرایی ختم نمی‌شود بلكه طیفی از جریان مذهبی و گروه‌های اجتماعی و اقتصادی مثل بازاریان را نیز شامل می‌شود.¹⁰⁷

دوم، انسان‌شناسی امریكایی بود كه از ابتلا بر مفهوم فرهنگ پای می‌فشرد و از معان ابتلا انسان شناسی فرهنگی نام گرفت و بنیانگذاران اصلی آن (پس از لوئین هنری مورگان) فرانتس بوآس و شاگردان ؟؟ بودند. سوم، انسان شناسی بریتانیا كه تاكید آن به مفهوم جامعه در برابر فرهنگ بود. هر چند بنیانگذاران انسان شناسی بریتانیا برونیسلا و مالینوفسكی وارد طیف براون هر دو اندیشمند كاركرد گرا بودند [رادگیف ـ بحاون به شدت از دوركیم متاثر بود]، اما گسست مشخصی بین آنها وجود داشت. (فكوسی، 1381: 175و174)

با توجه به این مطلب می‌توان گفت كه دوركیم در تاریخ انسان‌شناسی و نیز بنیانگذاری این رشته سهم بسیار مهمی داشته است، چرا كه وی در دو شاخه از انسان شناسی، یعنی انسان‌شناسی فرانسوی و انسان شناسی بریتانیا، نقش بسزایی داشته است.

امیل دوركیم را می‌توان چه در منشا انسان شناسی فرانسوی و انسان‌ شناسی بریتانیا، نقش بسزایی داشته است.

امیل دوركیم را می‌توان چه منشا انسان شناسی علمی جدید و چه در منشا جامعه شناسی جدید قرار داد. در واقع به باور دوركیم، جامعه شناسی علمی گسترده بود كه مطالعه مقام جوامع را شامل می‌شد و مردم شناسی به اعتقاد و تنها یكی از شاخه‌های جامعه شناسی به حساب می‌آمد. در حالی كه مردم نگاری به نظر دوركیم، مجموعه‌ای از روش‌های میدانی بود كه به تنهایی اعتبار زیادی ندارند. می‌توانیم او را از بنیانگذاران و نظریه پردازان‌ اصلی مردم نگاری به نظر دوركیم، مجموعه‌ای از روش‌های میدانی بود كه به تنهایی اعتبار زیادی ندارند. می‌توانیم او را از بنیانگذاران و نظریه پردازان‌های اصلی كاركردگرایی بدانیم. كاركردگرایی وی به خصوص از طرق رابطه عمیق وی با سنت اثبات گرایی آگوست كنت، كه در روش شناسی دوركیمی منعكس شده است، دیده، می‌شود. (همان، 140)

- مردم شناسی فرانسه

«مردم شناسی فرانسه با اندیشمندانی چون، امیل دوركیم و خواهرزاده او مارسل موس (1872-1950)، درون حوزه جامعه شناسی پایه‌گذاری شد. در فرانسه مطالعه آغازین باز نمودهای جمعی تا مدت‌ها و موضوع پدیده دینی تمركز داشت.» (ریوبر، 1381: 70) دوركیم با انجام پژوهش‌های خود، خصوصاً با كتاب خود تحت عنوان صدور بنیانی حیات دینی، نفوذ زیادی بر نسل نخستین مردم شناسان فرانسه داشت.

- انسان شناسی دینی

«انسان شناسی دینی در معینه دوم قرن 19 شكل گرفت. به رغم پیچیدگی پدیده دینی، [در نزد مردم شناسان] از تایلر تا امیل دوركیم همواره با رویكرد ساده پندارانه‌ای روبرو هستیم كه تلاش داشت برای انجام ادیان یك منشا مفروض ارائه دهد و طرح ساده‌ای نیز از منظور آنها ترسیم كند.» (همان:    ) دوركیم با انتشار كتاب صور بنیانی حیات دینی تاثیر زیادی بر انسان شناسی دین ماده است. كتاب وی را می‌توان جز نخستین كتب انسان شناسی دین قرارداد و راه‌گشای پژوهش‌هایی در زمینه انسان شناسی دینی دانست.

- تاثیر دوركیم از طریق دیدگاه اثباتی بر انسان شناسی:

جامعه شناسان و انسان شناسانی كه تعریف اثباتی [دوركیمی] دین را پذیرفته‌اند، كوشیده‌اند این جادو و دین تمایز قائل شوند [بر اساس همان نگاه دوركیمی]: براساس پذیرفته شده‌ترین تمایزها مذهب اساساً اعتلا یا پرستش امور معنوی یا مقدس و جادو مستكاری و كنترل این اشیاء و امور شناخته می‌شود. (توسلی، 1380)

- انسان شناسی حقوق

دكتر روج الامینی، از دوركیم به نام مردم شناسی یاد می‌كند و نام او را در كنار مردم شناسان دیگری می‌نهد كه در پیدایش مردم شناسی حقوق نقش داشت‌اند: «از میان دانشمندانی كه نه به عنوان حقوقدان، بلكه به عنوان مردم شناس سهمی بزرگ در تحقیقات مردم شناسی حقوقی دارند، باید از تایلر، مورگان، بوآس، فریزر، دوركیم، مارسل موس، ماسینوفسكی و لوی ـ برول نام برد. مطالعات این مردم شناسان در سنن و آداب و رسوم و فرهنگ جوامع ابتلایی منابع ذی قیمتی را برای شناخت و مطالعه و تحلیل و تحلیل حقوق سنتی و مقررات رایج یا منسوخ این جوامع در دارد. این مطالعات و نظرات، زمینه‌ای مناسب برای ایجاد رشته مردم شناسی حقوقی فراهم مرد». (روح الامینی، 1380: 261)

• دوركیم، مالینوفسكی و رادكیف ـ براون

«ماینوفسكی سنت مشاهده مشاركت آمیز و مستقیم را در انسان شناسی بریتانیا بنا نهاد، سنتی كه جز آداب انسان شناسی و به نظر برخی، یكی از مناسك ورود به اجتماع انسانی شناختی گشته است. ماینوفسكی را متعلق به مكتب كاركردگرایی و تحت تاثیر دوركیم می‌دانند. ماینوفسكی به پیروی از دوركیم، این و جادو را به قلمرو امور مقدس و متمایز از امور مقدس متعلق می‌داند، هر چند كه مفهوم امر مقدس او از دوركیم سرچشمه می‌گیرد، اما به گونه‌ای یكسره متفاوت با دوركیم میان دین و جادو تمایز می‌نهد.» (همیلتون، 1377: 86 و 85)

رادكیف براون در كاركردگرایی خود به شدت تحت تاثیر دوركیم قرار داشت، به طوری كه بسیاری از مفاهیم دوركیمی را اخذ نمود. و بی این مفهوم «مقدم جامعه در برابر فرهنگ» را كه مورد پذیرش جامعه شناسان است، از جمله دوركیم كه نقش بسزایی در تثبیت این مفهوم در نزد جامعه شناسان داشت؛ وارد انسان شناسی بریتانیا كرد.

«در انسان شناسی تغییر این دیدگاه، یعنی پی بردن به اینكه علم اثباتی مقیاس مناسبی برای سنجش  عقلانیت دین نیست، را با این بحث مرتبط دانسته‌اند كه در جامعه ابتدایی مردم تمایز بارزی بین جادو و تكنولوژی قائل می‌شوند، جادو كاركرد مهمی را در ساخت‌یابی موقعیت‌های غیر قابل پیش‌بینی و خطر ایفا می‌كند. و این تحت تاثیر اندیشه معای دوركیم بوده است.»

اگر خلاقیت و قوة تخیل آنان را تشویق نكنیم كودكان به بزرگسالانی خلاق بدل نمی‌شوند.

كار و فعالیت هنری كودكان در ایجاد فرصت‌هایی بمنظور ابراز خلاقیت اهمیت حیاتی دارد.

در نظر گرفتن تنوع وسایل و امكانات دار اتاق كودك به دلیل استفادة طولانی مدت از اهمیت بسیاری برخوردار است. كودكان به نقاشی و حجم‌سازی بسیار علاقه مندند و دوست دارند وسایلی را كه در اختیار دارند رنگی كنند، مثل نقاشی كردن روی دیوارهای اتاقشان. گاهی این مسئله باعث ایجاد اضطراب و نگرانی در خانواده‌ها می‌شود: اما باید دقت كرد كه كودكان را از انجام این كار نهی نكنیم و فضای لازم را برای انجام این كار برای او فراهم كنیم.

تحقیقات نمایانگر آن است كه هوش و استعداد، خلق و خو و شخصیت، قدرت‌ها و مهارت‌ها در سال‌های اول زندگی شكل می‌گیرد. در مرحلة بعدی، رشد انسان بیشتر در جهت  كمی است تا كیفی. لذا هر قدر محیط زندگانی كودك غنی‌تر، سالم‌تر و آگاهانه‌تر باشد، هوش كودك بیشتر و رفتار او متعادل‌تر خواهد بود و در اینجا ضرورت استفاده از فضای كار و فعالیت مناسب كه كودك را به سمت و سویی مناسب سوق دهد، ضروری به نظر می‌رسد.

شناسایی مشكل:

كودكان ظروف خالی نیستند. آن‌ها عقاید و افكار و آرزوهای خود را برای آفریدن دارند. مسئولیت ما این است كه مهارتهای فعلی كودكان و درك آن‌ها را رشد دهیم و با ایجاد فرصت‌های تازه این مهارت‌ها را گسترده‌تر كنیم تا نگرش‌ها، مهارت‌ها و دانش ‌آن‌ها در زمینة تجارب گسترده و وسیع‌تر رشد كند.

برای كمك به كودكان در جهت نیل به خلاق‌ترین مرحلة ممكن برای آنها كافی نیست مهارتها را به آنها آموزش دهیم یا فرصت‌هایی برایشان به وجود آوریم تا استعدادهایشان را گسترش دهند. همچنین كافی نیست عادات خوب كاركردن را به آنها بیاموزیم. باید به آن‌ها كمك كنیم تا نقاطی را كه علایق و مهارتهایشان منطبق می‌گردند یعنی محل تقاطع خلاقیت خود را تشخیص دهند.در این محل قلمرو مهارتهای كودك و مهارتهای تفكر خلاق وی بر روی علایق درونی وی منطبق می‌شوند. این تركیب پرقدرتی است زیرا جایی است كه كودك به احتمال بسیار زیاد خلاق خواهد بود.

كودكان به فضای كافی برای كار كردن و منابع در دسترس نیاز دارند تا بتوانند از تجاربی كه به آنان ارائه می‌شود بیشترین بهره را ببرند. فضای خانه به دلیل مأنوس بودن محیط آن برای كودك، در او احساس امنیت ایجاد می‌كند. از این رو در نظر گرفتن فضایی جهت انجام كارهای هنری، امكان رشد و پرورش خلاقیت و در عین حال ایجاد انگیزه و اشتیاق در كودك را فراهم می‌آورد.

كودكانی كه دارای فضاها و وسایل شخصی هستند، كودكان تواناتر و با اعتماد به نفس بیشتری خواهند شد. آنها یاد می‌گیرند كه وسیله مربوط به خودشان است و آنها هستند كه از آن استفاده می‌كنند، پس می‌آموزند چطور  با آن برخورد كنند و حتی چطور  در حفظ و نگهداری آن بكوشند.

مبلمان كارهنری فضایی مناسب در اختیار كودك قرار می‌دهد كه به راحتی به انجام فعالیت‌های خویش بپردازد. در اختیار قرار گرفتن این فضا شخصی برای كودك حس استقلال طلبی را در او پرورش داده و باعث  ایجاد نظم و ترتیب در امور شخصی او می‌شود.

در نتیجه طراحی مبلمان كار هنری باید به گونه‌ای باشد كه در عین رعایت اصول ارگونیكی، میل و رغبت به انجام فعالیت‌های هنری را نیز در كودك افزایش می‌دهد.

تعیین هدف:

جملة هدف: طراحی مبلمان كار هنری (نقاشی، حجم‌سازی و كاردستی) اتاق كودكان پیش دبستانی.

شرح مسئله:

بررسی نیازها و خصوصیات كودكان 4 تا 6 ساله و طراحی مبلمان كار هنری برای آنان

احتیاجات:

- استفادة شخصی كودك

- تشویق به رعایت نظم و ترتیب در امور

- ایجاد حس رضایت و راحتی

- پرورش خلاقیت

محدودیت‌ها:

- محدودیت فضای قرارگیری: یكی از محدودیت‌ها، محدودیت فضایی است. این محدودیت به علت شكل خانه‌های امروزی به وجود آمده است؛ خانه‌های كوچك با اتاق‌های كوچك.

- اقتصادی بودن: بیشتر خانواده‌ها تمایل دارند محصولی را كه برای فرزند خود خریداری می‌كنند بتوانند به مدت طولانی‌تری استفاده كنند و این به دلیل هزینة اولیه‌ای است كه متقبل می‌شوند.

ویژگی‌های مورد نیاز:

- تطبیق با ابعاد بدنی كودك

- امكان دسترسی كودك به قسمتهای مختلف مجموعه

- جلب توجه به سبب زیبایی و قابل قبول بودن طرح

- انصای حس مالكیت كودك

- تعدیل حس استقلال طلبی

تحلیل نیاز:

تسهیلات عامل بسیار مهم در پیشبرد برنامة كیفی كودكان است. باید محل كافی برای نگهداری كارهای هنری، ابزار و وسایل، كارهای ناتمام و ارائة نمونة موجود باشد.

قطعاً برای بهبود نقاشی كودكان به ابزارهای انگیزش، كمك و تجزیه‌زا نیازمندیم و مسئولیت فعال نمودن این تجربه‌ها در قسمتی به عهدة فضا و ابزار مناسب است.

امتیاز مكاشفه در محصول:

مبلمان كارهنری امكان مكاشفه و لذت در نقاشی و همچنین افزایش امكان تخیل را به كودكان می‌دهد. در عین حال مسئولیت فعال نمودن جنبة هنری كودك را تا حدودی بعه عهده می‌گیرد. چنان چه این فضا هدفمند طراحی شود كودك را به اندازه كافی درگیر می‌نماید و فرصتهای گوناگونی را برای كشف، آزمایش، انتخاب، سازماندهی و احساس در كودك ایجاد می‌كند.

بررسی مقدار نیاز به محصول:

انسان هیچ ‌گونه عملی را بدون احساس  نیاز به آن انجام نخواهد داد ولی در بعضی موارد برخی از نیازها باید در شخصی ایجاد شده و یا به صورت یك امتیاز ویژه به شخص اهداء گردد. باید گفت كه كودك با یك تكه كاغذ پاره یا دیوار خانه و یك مداد ساده نیاز نقاشی كردن خود را به هر نحو ممكن بیان می‌دارد و این نكته به نظر غیر قابل كتمان می‌آید ولی محصول می‌تواند با توجه به هدفی خلاقه – آموزشی نوعی نیاز در شخص  ایجاد كنند. كودك با این محصول ارتباط رفاهی و حسی برقرار می‌كند و محصول از جنبة تزئینی خود خارج شده و یكی از وسایل ضروری وی می‌گردد.

هدف ایجاد نیاز در محصول:

برای پرورش استعدادهای گوناگون كودك باید موقعیتهای فراهم آورد تا امكان خلق تفكرات و تمایلات عینی میسر گردد.

وقتی كودك امكان نقاشی كردن در حالت‌های مختلف و دسترسی به انواع ابزارهای مورد نیاز خود را دارد می‌تواند بیش از هر چیز از نقاشی و دیگر فعالیت‌های هنری خود لذت ببرد.

در مورد انسان بسیاری از چیزهاست كه مختصراً بدون جواب می ماند، ما می دانیم كه همگی از تركیب انسان و بافته های اعصاب و عضلات و یك رشته تمایلات غرایز مخصوص بوجود آمده ایم اما روابط این تمایلات با سلولهای مغز جزء اسراری است كه تا كنون هیچ عالمی روانشناسی نتوانسته است كشف كند.

اگر بخواهیم حقیقت را بگوئیم این انسان غیر حقیقی كه ساخته و پرداخته تمدن امروزی است كاملاً شبیه به قصرهای مجلل است كه روی كارت نقاشی نشده و ساختگی تر از این انسان آن انسانی است كه روی تئوریهای غلط و تخیلات شاعرانه ماركس كه می خواست اجتماع آینده دنیا را بنا كند.

انسان دارای دو صورت است:

ما میل داریم همیشه زندگی كنیم و در عین این زندگی می خواهیم آزاد و مستقل باشیم، آن را از سایر موجودات جدا می دانیم، سعی و كوشش افراد انسان همین بوده است كه تا سر حد امكان مشكلات زندگی را آسان نماید و چندان توجهی به مسائل مشكل بدن انسان و نیروی مرموز روحی نداشته اند.

اندازه و شكل بدن انسان:

بدن انسان را می توان به نسبت یك اتمی كوچك و یك ستاره عظیم اندازه گرفت یعنی به نسبت اشیائی كه ما خود را با آن مقیاس می گیریم بدن انسان كوچك یا بزرگ جلوه می كند. در طول بدن انسان مساوی دویست هزار سلول و بافته های بدن یا معادل دو میلیونه میكروب های معمولی است بشرطی كه این سلولها با میكروبها را روی هم قرار بدهیم.

طول عمر انسان:

هر انسان زنده ای با پیروی غریزه حیاتی مایل است كه زیاد عمر كند و مخصوصاً می خواهد در دوره عمر خود همیشه جوان باشد یعنی نیروی جوانی در زمان پیری در او وجود داشته باشد پس به چه علت است كه تا كنون نتوانسته ایم این راه‌ها را پیدا كنیم.

بعضی عقیده دارند كه فعالیتهای زیاد و صرف انرژی بدن باعث كوتاهی عمر می‌شود اشخاصی كه زیاد غصه می خورند و زندگی ناراحت و هول انگیزی دارند از عمر طولانی محرومند دسته دیگر معتقدند كه زیادی عمر او محال و خارج از قاعده‌ای است و ممكن نیست بشر ناتوان بتواند در این راه موفقیت پیدا كند ولی پیدا شدن چند دسته از مردمانی كه صد سال یا بیشتر عمر كرده اند ثابت می كند اگر موجباتی فراهم شود، اشخاص دیگر هم می توانند به آن برسند اما مطلبی كه در اینجا مورد توجه است اینست كه عمر زیاد در صورتی مفید است كه نیروی خیالی انسان به یك نسبت معنی پایدار بماند در صورتی كه خلاف این موضوع بیشتر عمومیت دارد یعنی غالب جوانی در دوره جوانی چنان ضعیف و فاقد نیرو می شوند كه از پیران و سالخوردگان ناتوان‌تر و بی جان ترند از طرف دیگر اگر بنا باشد تمام مردم با این ضعف و ناتوانی به سن هشت یا نود برسند بسیاری از دانشمندان در مراحل اولیه در مقابل این آرزو با شكست های سخت واجه گردید و كسی نتوانست با هیچ وسیله رمز جوان ماندن را بدست بیاورد.

با این حال و با وجود شكست های متوالی انسان احتیاج دارد و می خواهد همیشه جوان بماند. اما متاسفانه تمدن علمی و پیشروی در عالمی ماده تا مدتی دریچه دنیای روح و حقیقت را بروی انسان بسته بود و چون بطور دائم و مدام با علم ماده سر و كار داشتیم نتوانستیم در این زمینه موفقیتی حاصل نمائیم.

در مرحله اول چیزی كه برای ما مسلم است این است كه نیرومندی بدن ما همیشه باید حفظ شود اما این نیرومندی و نشاط زندگی تا كنون نتوانسته است حتی یك روز بر عمر انسان بیفزاید و بطوریكه تجربه نشان داد در قرنهای اخیر یك مرد چهل و پنج ساله نیرومند نمی تواند امیدوار باشد كه فرضاً عمر او تا سن هشتاد برسد بلكه بطور محسوس مشاهده می شود كه بتدریج طول عمر انسان كم می شود.

روابط بدن انسان با دنیای خارج:

انسان بوسیله دستگاه و سلسله اعصاب خود تاثیرات خارج را در بدن ضبط و از راه اعضاء و عضلات خود به خارج پس می دهد برای ادامه زندگی انسان راه باطن بیشتر از راه اعضای خارج خود نبرد می كند- انسان دارای دو نوع سلسله عصبی است یك سلسله عصب مركزی آن در مغز و بوسیله عضلات بدن پخش می شود دوم سلسله عصب مجهول كه برعكس سلسله عصب مركزی از روی اراده انسان نیست و این سلسله عصب مربوط به سلسله عصب مركزی است و هر دوی آنها تركیبات بدن را مجزا و هر كدام با دنیای خارج با یكی از اعضا ارتباط پیدا می كند. سلسله عصب مركزی شامل مغز سر و نخاع می باشد كه مستقیماً با عصب عضلات و غیر مستقیم با سایر اعضا ارتباط پیدا می كند.

یكی از وظایف مهم دستگاه مركزی پاسخ دادن سریع بتمام تاثیرات خارجی و ایجاد حركات منظم بدن ما است بطور كلی بوسیله دستگاه عصبی ما می توانیم با دنیای خارج ارتباط پیدا كنیم- اعضای بدن ما، مانند معده، جگر و قلب و غیره تحت اراده ما كار نمی كنند و برای ما تقریباً غیر ممكن است مقدار ظرفیت رگها یا حركات قلب خود را كم یا زیاد كنیم. استقلال این حركات بواسطه وجود همان اعصاب حساسه در هر یك از اعضاء است و جریان منظم هر یك بوسیله توده های عظیم سلولها و سلسله‌های اعصاب هر یك از آنها در زیر جلد و سایر قسمتهای بدن صورت می گیرد و به عبارت دیگر هر یك از اعضای بدن دارای دستگاه منظم سلسله عصبی مركزی و مجهول و حساس است كه اجتماع تمام آنها حركت مستمر اعضا را روی نظم و انضباط غیر قابل انحرافی اداره می نماید.

تجزیه و تحلیل بدن انسان:

بدن انسان در ظاهر جسم مركبی است كه بوسیله اجتماع عظیم نژادهای مختلف سلول كه هر كدام از آنها میلیاردها انسان زنده را در بردارند مشغول فعالیت است- این موجودات بیشمار در دریای مواجی از مایعات و مواد شیمیائی كه خودشان برای زندگی خود ساخته یا از غذاهای وارده بدن جذب نموده اند شناور می باشند و در عین حال بوسیله سلسله اعصاب به یكدیگر مربوط می شوند بطوریكه ما بدن انسان را بصورت اجتماع عظیم و منظمی تصور می كنیم پس با این ترتیب می توانیم معتقد شویم كه بدن انسان با وجود مركب بودن چون همه آنها باستعانت یكدیگر عمل واحدی را انجام می دهند جسم بسیار ساده ای است.

یكی از فلاسفه اخیر قرن نوزدهم آن قدر تنزل فكر پیدا كرده بود كه عقیده داشت خداوند یعنی خالق تمام دنیا یك موجود ریاضی دانی است از تمام موجودات را روی اصول ریاضی از نیستی به عالم هستی آورده است و اگر عقیده او درست باشد باید گفت دنیای ماده و موجودات زنده و خلقت انسان بوسیله این خدا بوجود نیامده است به جای اینكه این تصورات راهی را در مغز خود تقویت نماییم بهتر است در فعالیتهای جسمی و روحی بدن خود مطالعه كرده آن قدر پیش برویم تا بتوانیم به دنیای مرموز را سراسر آمیز عالم خلقت نزدیك می شویم.

رمز موفقیت انسان:

بدن انسان قابل قسمت نیست اگر اعضای بدن انسان را از هم جدا كنیم حیات او قطع می شود. و با اینكه در ظاهر امر غیرقابل قسمت بنظر می رسد معهذا می دانیم كه دارای قسمتها و قطعات مختلفی است- بدن انسان هم دارای چنین كیفیتی است و هر كس می تواند با قوه فكر این جسم ساده را برای اینكه بخواهیم بدن انسان را مطابق واقع مورد آ‌زمایش و تحقیق قرار دهیم ناچاریم از تمام رشته های علم استمداد كنیم و همین موضوع یكی از بارزترین و میل اشكالات زندگی ما است مثلاً اگر بخواهیم تاثیرات یكی از عوامل روانشناسی بدن انسان را مورد مطالعه قرار دهیم ناچاریم از علم طب و جراحی و فیزیك و شیمی استمداد كنیم همیشه اینطور است كه یك تجربه بسیار ساده اسلوبها و فرضیات و تئوریهای علوم مختلفه مورد استفاده قرار می گیرد.

هنرهای زیبا جزء غرایز انسانی است:

انسانی را كه ما به این سادگی نگاه می كنیم و می خواهیم با زحمت و كوشش بسیار بوسیله مجموعه افكار و شیوه مطالعات دانشمندان در خصوصیات محسوس و غیرمحسوس او داخل می شویم این انسان ساده و كوچك دارای یك مشت غرایز و تمایلات مختلف و عجیبی است كه معلوم نیست سرچشمه هر یك از این غرایز و تمایلات از كجای انسان و به كمك كدام قوه غیر محصوص تراوش می نماید- هنر انسانی میل دارد مذهبی باشد می خواهد در عالم عرفان قدم بگذارد سعی می كند به قوه مافوق هوش یعنی بقوه مكاشفه و از آنجا به غیب گویی و پیش بینی برسد می‌خواهد جنگ كند تمام این غرایز و تمایلات كه شرح دادیم خود به خود در وجود انسان موجود است هرچه از انسان صادر و ظاهر می شود آن چیز در باطن او از روز اول وجود داشته و تا وجود نداشته ظاهر نمی شده منتها در این مدت طولانی نخواسته یا بواسطه عواملی نتوانسته است آن را ظاهر نماید از جمله غرایز عجیب انسانی غریزه هنر نمائی و علاقه به چیزهای زیباست كه در اصطلاح روان شناسی نام آن را حس «هنرمندی» یا بفرانسه استیك Eshetig می نامند. این حس عجیب در بین مردمان قدیم غیر متمدن و مردمان امروزی متمدن وجود داشته است و حتی اگر هوش و عقل صحیح هم نباشد این حس در جای خود مشغول فعالیت است زیرا مالیخولیائی‌ها و دیوانگان نیز در هنرهای استعداد دارند.

غریزه عرفانی:

در دنیایی جدید خیلی بندرت اشخاصی پیدا می شوند كه دارای غریزه عرفان مذهبی باشند ما می دانیم كه از روز اول بشر عادات داشت كه به چیزی نامعلوم و مجهول پرستش نماید و كسی را معبود و محلی را پرستشگاه خود قرار دهد و همین عادت باعث شد كه مردمانی عارف پیشه پیدا شوند و بسیاری از مسائل مشكل را در عرفان و سخنان عرفانی خویش گنجاندند و بشر هم كه تابع تمایلات خودش است مقدرات خویش را در اختیار عرفان و تصوف و خیالبافی ها گذاشت اما در یك چنین دوره ای كه علم و صنعت و مبانی فلسفه‌های اخلاقی بشر را گمراه بر طبیعت مسلط گردانیده خیلی بعید بنظر می رسد كه كسی با آشنا شدن به تمام فلسفه های تمدن و اصول اخلاقی یك عمر وقت خود را در تصرف و گوشه نشینی و محرومیت از لذایذ دینی بسر برساند.

اما رشته های عرفان و تصرف كه مردم را بگوشه‌گیری و انزوا و زندگی كردن در پناه غارها دعوت می كرد امروز برای علم تمدن معنائی ندارد و اگر چند نفری علاقه به این كار داشته باشند روش زندگی یك عده قلیل سرمشق توده عظیم اجتماع نخواهد بود صورت ظاهر عرفان چنین نشان می دهد كه مردمانی از دنیا گذشته خود را در اختیار نیروئی نامرئی و نامحدود خارج از عالم ماده می گذارند و با یك سلسله دعاها و مناجات یكنواخت در جستجوی چیزی هستند كه خودشان هم از ماهیت و نوع آن اطلاعی ندارند. این عادت و غریزه را می توان در ردیف غریزه هنرهای زیبا قرار دارد یعنی بهمان نسبت كه یك صنعتگر زحمت می كشد چیزی را خیلی قشنگ از كارگاه صنعتی خود بیرون بیاورد و با اینكه نمی داند آن چیز بایستی به چه صورتی بخود بگیرد. عارف همیشه آرزومند است كه روحش به جانب كسی یا چیزی پرواز نماید كه آن را سرچشمه تمام آرزوهای خود می داند نیروی پر عظیمی را طلب می كند كه مردمان مذهبی نام او را “خدا” می گویند ”چند كلام از طلوع عمر انسان”.

تكرار مداوم معمولاً تلاش برای كسب مجدد شادی و نشاط اولیه است زمانی كه تمایلات ایده آلیستی بر زندگی حاكم می شوند و انسان را درگیر مسائل جزئی وجود داشت نامربوط می كند. ممكن است نشانه هایی از اعتیاد در انسان باشد.

2- كمبود ارداده:

یكی از علائم و نشانه های رشد و كمال این است كه بتوانیم برای رفتار هایمان حد و حدود تعیین كنیم اگر خیلی نسبت به عادت هایمان احساس وابستگی كنیم و برای مهار آن ها قدرتی وجود نداشته باشد، احتمالش زیاد است كه به آن رفتار اعتیاد پیدا كرده باشیم.

3- شانه خالی كردن از قبول مسوولیت:

یكی از خصوصیت كه بین همه معتادین متداول است این است كه عادت خود را تقصیر دیگران می اندازند نادیده گرفتن اهمیت مسائل، دروغ گویی به خانواده و دوستان و سرپوش گذاشتن روی خطاها و اشتباهات، همه و همه نشانه های این است كه رفتار فرد، بی اراده و بی اختیار است.

4- جایگزینی برای عادت های ناپسند:

تا به حال متوجه شده ایند كه اعضای انجمن معتادین الكلی چقدر قهوه استفاده می كنند؟ یا اینكه چطور افرادی كه به تازگی سیگار را ترك كرده اند برای ماهها پیوسته آدمامس می جوند؟ این افراد یك نوع اعتیاد را با نوع دیگری جایگزین كرده اند چون این باعث قوت قلب آنها می شود.

5- تمایل به عادات ناپسند مختلف:

ممكن است فردی هر شب در غذا خوردن زیاده روی كند و بعد به بهانه داشتن فشار و

استرس بری رفع سوزش معده، داروی، آنتاسید استفاده كند، بدون اینكه بداند به هر دو آن ها معتاد شده است. فردی كه به كار اعتیاد دارد و شبها به روابط جنسی نامشروع پناه می برد، ممكن است برای توجیه كار خود بگوید كه او برای ایجاد رابطه ای معقولاند تر وقت ندارد. اما این می تواند نشانه ای از تمایل وی برای انجام اعمال ناسالم بصورت عادت باشد.

6- اصلیت خانوادگی:

فرزندان بالغ معتادین الكلی ممكن است به كلی از استفاده مشروبات الكلی امتناع كنند، اما ممكن است به چیز دیگری اعتیاد پیدا كنند. اعتیاد آنها می تواند در ورزش یا كار بیش از حد باشد.

7- عدم اطمینان:

اعتیاد از هر نوعی كه باشد، همواره با ناراحتی عدم اعتماد و نا امنی و ترس از شكست همراه است. نشانه دیگر آن عدم احساس تعهد است. فرد معتاد انتخابهای نادرستی انجام می دهد و نمی تواند درك كند كه ایجاد یك رابطه صادقانه و با اعتماد با دیگران و قبول تواناییها و ناتوانی هایش چقدر می تواند برایش موثر باشد.

5. مقاله: كنترل شخصیت معتاد كننده نویسنده: آزمند

آیا اعیتاد یك نوع بیماری است ؟

اعتیاد یك « بیماری اجتماعی» است كه در عوارض جسمی و روانی دارد و تا زمانی كه به علل گرایش «بیمار» توجه اعتیاد به مواد مخدر یكی از مهمترین مشكلات اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی است كه عوارض ناشی از آن تهدیدی جدی برای جامعه بشری محسوب شده و موجب ركود اجتماعی در زمینه های مختلف می گردد. هم چنین ویرانگری های حاصل از آن زمینه ساز سقوط بسیاری از ارزش ها و هنجارهای فرهنگی و اخلاقی شده و بدین ترتیب سلامت جامعه را بطور جدی به مخاطره می اندازد.

تحلیل گران مسائل سیاسی و اجتماعی بر این باورند كه در تهاجم و نفوذ فرهنگی، پدیده مواد مخدر مهمترین عامل به تباهی كشیدن و انحطاط اخلاقی جوامع به شمار می رود. متأسفانه گسترش دامه مصرف مواد مخدر در جامعه امروزی به حدی است كه حتی قشر متفكر و تحصیل كرده را به سمت خود كشانده است. مبارزه با اعتیاد نیز قطعاً بیش از آنكه مأموریتی در راستای وظایف مصرحه نیروی انتظامی باشد، اقدامی است استراتژیك در مقابله با ابزرار نظام سلطه جهانی در انحطاط اخلاقی جوامع با اهداف خاص سیاسی.

اعتیاد بعنوان یك آسیب اجتماعی، هیچ گاه بطور كامل ریشه كن نخواهد شد. اما با تدبیر، اندیشه و تلاشی مخلصانه می توان آن را به كنترل درآورد. به امید روزی كه جامعه ای داشته باشیم كه اگر هم در آن فرد معتادی وجود دارد، درصد نجات خویشتن باشد.

آنچه در مورد اعتیاد و مواد مخدر باید بدانیم:

اعتیاد به مواد مخدر یكی از عوامل اصلی شیوع بیماری های ایدز و هپایتی می باشد.

مواد مخدر آنچنان ساكت و بی صدا بر جسم و روان نابودی میلیونها مغز فعال می شود كه سرمایه های آینده جامعه بشری به شمار می روند. اگر در صد كمی  از كودكان كه والدین آنها معتاد هستند به سوی بزهكاری سوق داده شوند، بعد از گذشت چندین سال تعداد بزهكاران در این مملكت به هزاران نفر خواهد رسید. اعتیاد بیش از یك میلیارد نفر از اعضاء خانواده معتادان را در جهان بطور مستقیم با مشكلات ناشی از این آسیب مواجه نموده است.

مواد مخدر منشاء وقوع بسیاری از جرائم اجتماعی نظیر: قتل، تجاوز، سرقت و ..... می باشد. مواد مخدر سالانه حدود 600 میلیارد دلار سود به حساب سوداگران مرگ واریز می كند كه این رقم چند صد برابر كل بودجه كشور، و بسیاری دیگر از كشورهای بزرگ دنیاست.

75% از زندانیان كشور را بطور مستقیم و غیر مستقیم مجرمین مواد مخدر تشكیل می دهند كشور ما در همسایگی بزرگترین تولید كنندگان مواد مخدر جهان (افغانستات و پاكستان) موسوم به «هلال طلائی» و در مسیر تراتریت مواد مخدر قرار گرفته است و در این راه خود نیز قربانی آن می گردد.كشور ما در مقابله ورود و شیوع این مواد خانمانسوز، به منظور كنترل و حفاظت مرزهای شرقی اقدام به احداث بیش از هزار كیلومتر جاده، دهها پاسگاه مرزی و برجك و دیده بانی و حفر چندین كیلومتر كانال و .. نموده است و هزارات نفر از فرزندان این مرز و بوم نیز به فجیع ترین وضع به شهادت رسیده است.

مراحل اعتیاد

1- مرحله آشنایی:

این مرحله با تشویق دیگران ( مخصوصاً دوستان ناباب) یا از روی غرور و كنجكاوی خود فرد مشروع می شود.

2- مرحله شك و تردید:

در این مرحله فرد با مبارزه با امیال خود می پردازد.

از سوی دیگر زندگی اجتماعی انسان با پدیده‌های اجتماعی نمود می‌یابد. پدیده‌های اجتماعی در واقع واقعیت‌هایی هستند كه جزء ذاتی زندگی اجتماعی بشر می‌باشند. حال اگر برخی از این پدیده‌ها در وضعیتی قرار گیرند كه از سوی جامعه، منفی تلقی شوند، ممكن است كه در حیات مطلوب اجتماعی اثر نامناسب گذارده و یا آن را تهدید نمایند. اما باید دانست كه تلقی منفی از یك پدیده اجتماعی در همه جوامع یكسان نیست و شاید معدودی از این پدیده‌ها را بتوان یافت كه وجود آنها در تمام یا اغلب جوامع همراه با تلقی منفی باشد. همچنین در یك جامعه خاص نیز تشخیص مثبت یا منفی بودن یك پدیده در میان گروه‌ها یا افراد مختلف، لزوماً یكسان نمی‌باشد. در این میان تلقی رهبران سیاسی جامعه، فراتر از یك تلقی فردی بوده و به مقدار زیادی در روند حیات جامعه تأثیر دارد.

اعتیاد به مواد مخدر یكی از مسائل مبتلا به امروز جهان است. پدیده‌ای است كه بیش از پیش نسل امروز و فردا را تهدید به نابودی می‌كند و این امر تقریباً درد جدیدی است، روزی نیست كه سمینارها و كنفرانس‌هایی با شركت عده‌ای صاحب نظران دنیا در زمینه‌های جرم شناسی، روان شناسی، جامعه شناسی و… تشكیل نگردد و در پی از بین بردن این درد بی‌درمان نباشند. ولی از آنجا كه در فكر شناخت زمینه‌های اعتیاد بر نمی‌آیند غالباً طرق درمان پیشنهادی آنان نیز چاره درد نمی‌كند. این است كه می‌بینیم هر روز بر تعداد معتادین چه در ایران و چه در جهان افزوده می‌گردد.

بیان مسئله

مصرف مواد مخدر همچون خشخاش، هروئین، تریاك، ماری جوانا و … تا حدودی بهتر از دیگر انواع انحرافات نشان می‌دهد كه تا چه حدی هر جامعه، برحسب زمان، مكان، جنس، سن، قوم، قبیله و طبقه مسائل جامعوی را تعریف و ارزش‌گذاری می‌كند.

امروزه مصرف این مواد و امثال آن، آثار مخرب اعتیاد و قاچاق انواع مواد مخدر بر ساختار سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جوامع آسیب رسانده و نه تنها بصورت یك تهدید ملی بلكه فراتر از مرزهای ملی بصورت یك مسئله پیچیده جهانی در آمده كه شعاع مضرات و اثرات زیانبار آن گریبان‌گیر كشورهای بی‌شماری شده است كه شدت و وسعت این بحران كه از گذشته‌های دور بر جامعه جهانی سایر افكنده برحدی كه علاوه بر مسئوولین كشورهای توجه بسیاری از صاحبنظران و كارشناسان مسائل علوم اجتماعی را نیز به خود معطوف نموده و علی رغم رویكردهای جامع و تمهیدات اتخاذ شده در حل و كاهش این معضل در سطح ملی، منطقه‌ای و جهانی، هر روز عملاً شاهد وخامت بیشتر اوضاع و تشدید این مسئله مهم می‌باشیم.

اما اینكه چرا و چگونه اعتیاد بر مواد مخدر به عنوان مسأله تلقی می‌شود، بیشتر مربوط به نظر افراد و تجربه شخصی آنان است. چرا كه در سالهای اخیر تعداد فزاینده‌‌ای از مدم عام شهرها طرز تلقی بامدار او اغماضی را پذیرفته‌اند و معتقد شده‌اند كه این قوانین هستند كه مواد مخدر را خطرناك جلوه می‌دهند و در نتیجه مسائل مربوطه را نیز پدید می‌آورند. با این وجود در جامعه ما بسیاری از مواد مسأله ساز تلقی می‌شوند زیرا كه اغلب آنها، افراد را ناكار می‌سازند و توانائی آنان را برای ساماندهی امور خویش، اداره زندگی شخصی و خانوادگی دچار اختلال می‌كنند.

و این مسئله بدان علت است كه با مصرف این مواد، فرد معتاد حرمت ارزش های اخلاقی و جر هنجارهای جامعوی را پاس ندارند و در نتیجه قوانین را زیر پا گذارند و با پرخاش موجبات آزار دیگران را فراهم آورده و در نهایت دست بجرایم و جنایات آشكار یا پنهان مالی یا جانی بزنند.

اگر این واقعیت را بپذیریم كه انسان موجودی است اجتماعی و ساخته پرداخته بنیادهای فرهنگی، اقتصادی و روابط و مناسبات اجتماعی جامعه‌ای كه در آن پرورش یافته، پس ناچار باید این به این حقیقت كه پدیده‌های ناهنجاری همچون، دزدی، روسپیگری، اعتیاد و … نیز ناشی از مناسبات و روابط حاكم در درون یك جامعه است. به این ترتیب مشخص می‌شود كه اعتیاد نه یك بیماری شخصی. بلكه یك عارضه اجتماعی است. به عبارت دیگر باید در كنار مسائل تاریخی و سیاسی گرایش به اعتیاد ـ كه البته از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است ـ به جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی آن نیز توجه كافی مبذول نمائیم و ساده‌انگاری مسئله را تنها در روابط با معتاد و خصوصیات شخصی و روانی آن ملاحظه كنیم. چرا كه اعتیاد یك مشكل اجتماعی است و باید در عمق جامعه ریشه‌یابی شود.

معمولاً واكنش اجتماعی مردم در مورد مصرف مواد مخدر در طول قرون متفاوت بوده و متأسفانه باید به این حقیقت تلخ اعتراف نمود كه اعتیاد را بیشتر یك مسئله شخصی و فردی می‌دانند نه اجتماعی و این در حالی است كه اعتیاد یك مسئله اجتماعی است و نه شخصی. ما هنوز هم در دوره‌ای هستیم كه تصویر یك «معتاد محكوم است»، «مغعتاد مظنون است» و … در جامعه ما بدون اینكه بیان كرده باشند رواج دارد، تا شاید بتوان از شیوع آن جلوگیری كرد و اجرای قوانین را تشدید نمود اگر امروز، نسل جوان دیگر به شعارهای ضد اعتیاد اعتقادی ندارند بدین سبب است كه انواع جدید از مواد و فرا شدهای مخدر در اختیار آنان قرار می‌گیرد.

موفقیت به دو بعد است: 1- بعد فردی كه شخص به تنهایی و بدون در نظر گرفته عوامل بیرونی به مقصد و هدف خود می‌رسد. 2- بعد سازمانی یا گروهی است كه تنها تلاش و كوشش فرد به تنهایی نیست بلكه تلاش و كوشش اطرافیان و همكاران فرد است كه در موفقیت و سرافرازی افراد سهیم هستند، نكته قابل توجه اینكه رسیدن به هدف یكی از معیارهای اصلی موفقیت به حساب می‌آید.

حال منظور از هدف همان نقطه و وضعیتی است كه می‌خواهیم به آن برسیم و عوامل آن نیز عبارتند از 1- الگوبرداری از افراد موفق تعیین اهداف بزرگ- پرورش خلاقیت- حداكثر استفاده از زمان- اشتیاق – پشتكار داشتن-  اعتماد به نفس و خیلی چیزهای دیگر كه انسان را به مقصد و آن نقطه اوج می‌رساند.

حال برای قدم برداشتن به سوی موفقیت باید تعیین شغل و یا مسیر كرد. بین این دو (تعیین شغل و تعیین مسیر) تعیین اهداف شغلی گاهی هوشمندانه به سوی موفقیت به حساب می‌آید در واقع اهداف شغلی هدف نهایی تمام فعالیتها اعم از تحصیل كار در شركت و یا سازمانهای دولتی است كه شما در حال حاضر به آن دست می‌زنید و نیز از طرفی فردی كه محصل و یا دارای مدرك است و علاقه به تحصیل و نیز كسب و كار می‌باشد البته در كنار تحصیل مشغول می‌شود در آینده برای خود كسب كار ایجاد می‌كند و به موفقیت می‌رسد حال فایده این كسب و كار شخصی آن است كه برنامة مربوط به شغل و كسب و كار به عهده شخص می باشد و خود فرد تصمیم می‌گیرد كه چه كار را باید بكند و چه كار را نباید بكند كه موفق باشد. پس این تصمیم‌گیری را به صورت درختی كه در زیر شكل آنرا می‌بینید ترسیم می‌كنیم.

 اما توضیح در مورد شاخه چهارم یعنی خویش فرما به كسی گویند كه برای خودش كار می‌كند و در استخدام شركت یا سازمانی نیست به قول امروزی‌ها خودم آقای خودم هستم و به كسی كاری ندارم.

كسب و كار خانگی: اینترنتی، شناخت انواع كسب و كار

به طور كل هدف از راه‌اندازی كسب و كار این است كه شخصی به این نتیجه برسد كه می تواند از طریق تولید كالا، وارد كردن كالا از خارج از كشور یا خدمات و فروختن انواع كالا به مردم، سود كسب كرده و نیز از طرفی به جامعة خود خدمت كند.

كسب و كار به دسته تقسیم می شود 1- كسب كار بزرگ مانند: شركت مخابرات ایران كه افراد شاغل آن بیش از 500 نفر می‌باشد 2- كسب و كار متوسط مانند فروشگاههای زنجیره‌ای كه افراد شاغل آن بین 50 تا 500 نفر می‌باشد 3- كسب و كار كوچك مانند مغازه‌ای در محله كه افراد شاغل  آن كمتر از 50 نفر می‌‌باشد.

نوع دیگر كسب و كار، خانگی است كه در سالهای اخیر به آن اهمیت زیادی داده می‌شود چونكه از نظر ایجاد شغل، نوآوری  در عرضه محصول یا خدمات موجب تنوع و دگرگونی زیادی در اجتماع و اقتصاد هر كشور می‌شوند و فایده و مزیتهای بسیار زیادی نسبت به كسب و كارهای دیگر دارد مانند: آزادی و استقلال عمل بیشتر – ساعات كاری انعطاف پذیر- پائین بودن میزان ریسك – پائین بودن هزینه برای راه‌اندازی – داشتن فرصت و زمان بیشتر- عدم نیاز به مجوز و غیره

نوع دیگر كسب و كار اینترنتی می‌باشد كه به فروش محصولات و یا خرید كالا و یا خدمات در اینترنت گفته می‌‌شود كه راه‌اندازی این كسب و كار نیازمند مراحلی است كه عبارتند از : 1- ثبت اسم اینترنتی 2- طراحی سایت 3- استخدام یك طرح حرفه‌ای سایت حال چگونه سایتی را طراحی می كنیم كه موفقیت آمیز باشد:

1- سایت باید به سادگی در دسترس باشد.

2- مطالب و محتوای سایت سودمند باشد.

3- امكان ارتباط دو طرفه با مخاطبان را دارا باشد.

 كار آفرینی

حال آشنا می‌شویم با كار آفرین  كه فردی است دارای ایده و فكر جدید كه از طریق فرایند ایجاد كار و كسب جدیدی به بازار عرضه می‌كند و با شرایطی كه نام می‌بریم شناخته می‌شوند: عرضه محصول تازه یا محصولی با كیفیت جدید- ارائه روشی جدید برای تولید یك محصل- گشایش بازار تاریخی- سرمایه‌اش را با ریسك مواجه می‌كند- تصمیم گیرنده كارش خودش است مجبور است برای ادامة‌فعالیت مشتریانش را خودش پیدا كند و غیره و یك سری ویژگیهای مخصوص دارند : 1- نیاز به موفقیت 2- برخورداری از مركز كنترل درونی مظاهره پذیری- استقلال طلبی- تحمل انجام

اصول راه اندازی كسب و كار

برای راه اندازی كسب و كار می‌توان به شهرها و محله‌های مختلف سفر كرده و محصولات و خدماتی را كه در آن مناطق عرضه می‌شود به دقت بررسی كرده و امكان راه‌اندازی چنین كسب و كارهایی را در منطقه خود بیازمائیم كه آیا می توان فعالیت كرد یا خیر از نمایشگاههای مختلف دیدن كنیم، اگر به اینترنت آشنا هستیم برویم و از سایتهای مختلف اطلاعات برای كسب و كاری كه در نظر داریم اطلاعات كسب كنیم، از اخبارهای اقتصادی استفاده كنیم و سایر موارد كه بتواند در ایجاد كسب و كار جدید كه انسان نیز به آن علاقه و نیز به قول امروزی‌ها سر رشته دایم فعالیت كنیم و این كسب و كار می تواند در شكلهای مختلف باشد: 1- انفرادی 2- شریكی 3- شركتی

اما برای راه‌اندازی كسب و كار و فعالیت جدید احتیاج به سرمایه است كه این سرمایه را می‌توان از پس‌اندازهای شخصی كه جمع كرده‌ایم باشد و یا  قرض از خانواده و فامیل – قرض از دوستان – وام از بانكها  و مؤسسات اعتباری مختلف و یا جلب افراد سرمایه ‌گذار و در نهایت فروش وسایل و لوازم شخصی فرد می تواند باشد.

ضمن «عقد نكاح/ عقد خارج لازم» زوج به زوجه وكالت بلاعزل با حق توكیل غیر داد كه در موارد مشروحه زیر با رجوع به دادگاه و اخذ مجوز از دادگاه، پس از انتخاب نوع طلاق، خود را مطلقه نماید و نیز به زوجه وكالت بلاعزل با حق توكیل غیر داد تا در صورت بذل از طرف او قبول نماید.

مواردی كه زن می‌تواند حسب مورد تقاضای صدور اجازه طلاق نماید به شرح زیر است:

1) استنكاف شوهر از دادن نفقه به زن به مدت 6 ماه به هر عنوان، و عدم امكان الزام او به تأدیه نفقه، و همچنین در موردی كه شوهر سیر حقوق واجبه زن را به مدت 6 ماه وفا نكند و اجبار او به ایفاء هم ممكن نباشد.

2) سوء رفتار و یا سوء معاشرت زوج بحدی كه ادامه زندگی را برای زوجه غیرقابل تحمل نماید.

3) ابتلاء‌زوج به امراض صعب‌العلاج، به نحوی كه دوام زناشویی برای زوجه مخاطره آمیز باشد.

4) جنون زوج در مواردی كه فسخ نكاح شرعاً ممكن نباشد.

5) عدم رعایت دستور دادگاه در مورد منع اشتغال زوج به شغلی كه طبق نظر دادگاه صالح منافی با مصالح خانوادگی و حیثیت زوجه باشد.

6) محكومیت شوهر به حكم قطعی به مجازات 5 سال حبس یا بیشتر یا به جزای نقدی كه بر اثر عجز از پرداخت منجر به 5 سال بازداشت شود یا به حبس و جزای نقدی كه مجموعاً منتهی به 5 سال یا بیشتر بازداشت شود و حكم مجازات در حال اجراء باشد.

7) ابتلاء زوج به هر گونه اعتیاد مضری كه به تشخیص دادگاه به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و ادامه زندگی بری زوجه دشوار باشد.

8) زوج زندگی خانوادگی را بدون عذر موجه ترك كند، تشخیص ترك زندگی خانوادگی و تشخیص عذر موجه با دادگاه است؛ و یا شش ماه بدون عذر موجه از نظر دادگاه غیبت نماید.

9) محكومیت قطعی زوج در اثر ارتكاب جرم و اجراء هر گونه مجازات اعم از حد و تعزیر در اثر ارتكاب جرمی كه مغایر با حیثیت خانوادگی و شئون زوجه باشد. تشخیص اینكه مجازات مغایر با حیثیت و شئون خانوادگی است با توجه به وضع و موقعیت زوجه و عرف و موازین دیگر با دادگاه است.

10) در صورتی كه پس از گذشت 5 سال زوجه از شوهر خود به جهت عقیم بودن و یا عوارض جسمی دیگر زوج، صاحب فرزند نشود.

11) در صورتی كه زوج مفقودالاثر شود و ظرف 6 ماه پس از  مراجعه زوجه به دادگاه پیدا نشود.

12) زوج همسر دیگری بدون رضایت زوجه اختیار كند، یا به تشخیص دادگاه نسبت به همسران خود اجرای عدالت ننماید.

جهیزیه

در زمانهای قدیم، خانواده‌ها به شدت معتقد و پای بند به جهیزیه بودند و حتماً برای دختران خودشان در حد بضاعت و توانائی، جهیزیه تهیه می‌كردند اما در عین حال توجه داشتند كه جهیزیه پیش از حمل به خانه داماد، صورت برداری بشود  و به اصطلاح رایج در آن زمان‌ها، جهیزیه را سیاهه می‌كردند و سیاهه را در جای امن، مثلا لای اوراق قرآن مجید قرار میدادند تا اگر احتمالا بین زن و شوهر اختلافی پیش آمد و مخصوصاً اگر زوج به جدائی منجر گردید، جهیزیه زن را به هر صورتی كه  درآمده بود، به موجب سیاهه از پیش تهیه شده، به خانه پدر برگرداندند.

متاسفانه در زندگی امروزی، به ویژه در شهرهای بزرگ با آنكه گاهی جهیزیه هنگفت به دختر می‌دهند، اما از تهیه لیست و فهرست دقیق جهیزیه خودداری می‌كند. و از آن بدتر، چنانچه احیانا خانواده دختر، لیستی هم تهیه كرده باشد، لیست را به امضا داماد و شهود و مطلعین نمی‌رساند. . . . ، و شاید كه رودبایستی ها مانع از این اقدام درست و به جا شده است.

به هر حال زنانی كه جهیزیه با خود به خانه شوهر می‌برند وقتی با اختلافات زناشوئی برخورد می‌كنند و خانه شوهر را پیش از طلاق ترك، نموده و به خانه پدر باز می‌گردند، یكی از نگرانی‌های و مشكلاتی كه فوراً با آن مواجه می‌شوند احتمال حیف  و میل جهیزیه توسط شوهر است.

البته در این موقعیت، زنان می‌توانند به دو گونه عمل كنند:

1- چنانچه شوهر جهیزیه را انكار نمی‌كند و آماده تحویل آن است، بهتر است به همراهی افراد مورد وثوق هر دو خانواده به خانه شوهر  مراجعه كنند و ضمن بازگردان جهیزیه، صورت جلسه لازم را نیز تهیه نموده و به امضا شوهر و سایر شهود برسانند، تا این شك و شبه در شوهر و خانواده او ایجاد نشود كه گویا مال و اموال مرد تحت عنوان جهیزیه زن ربوده شده است. در این موارد بهتر است زنان راساً و بدون همراهی افراد مورد اعتماد،  اقدام به حمل جهیزیه نكنند، چون ممكن است اتهام سرقت بر آنها وارد آید و اختلافات زناشوئی وارد مجرای دیگری بشود و مسائل فیمابین را پیچیده‌تر كند.

همچنین زن می‌تواند كتبا از نیروهای انتظامی بخواهد مأموری را با وی همراه سازند تا با حضور شوهر در خانه و تحت نظر مأمور زن جهیزیه خود را منتقل سازد و صورت جلسه را به امضاء شوهر و مامور انتظامی برساند.

اما چون بسیاری از شوهرها در حال اختلاف شدید با همسرشان، برای استرداد جهیزیه زن، آمادگی ندارند، لذا زن‌ها در اینحال باید، راه دوم را انتخاب كنند كه چنین است:

2- در شرایطی كه مرد در حال اختلاف با همسر، تحویل جهیزیه او را نپذیرد، زن باید لیست جهیزیه خود را ه به امضاء مرد (در تاریخ انتقال جهیزیه به خانه مرد) رسیده است، مستند دعوی قرار دهد و از  دادگاه مدنی خاص یا دادگاهها حقوقی یك دو  استرداد جهیزیه را بخواهد. چنانچه جهیزیه در معرض حیف و میل باشد زن می‌تواند مقدمتا تقاضای تأمین خواسته نماید و پس از صور قرار دادگاه به اتفاق مأمورین مربوطه به خانه شوهر برود و جهیزیه خود را تأمین كند. در این حالت از حیف و میل جهیزیه تا صدور حكم قطعی دادگاه مینی بر استرداد جهیزیه، جلوگیری می‌‌شود و جهیزیه را یا به زن تحویل میدهند یا در اختیار شخص امین دیگری می‌گذارند كه «حافظ» جهیزیه باشد با این تكلیف كه جهیزیه را تا زمانی كه حكم قطعی صادر بشود حفظ و نگهداری كند.

زنانی كه لیست جهیزیه دارند و لیست را شوهرشان، امضاء كرده است در جریان دعاوی استرداد جهیزیه كمتر با مشكل و درگیری مواجه می‌شود.

معمولاً زنانی در این باره دچار مسئله می‌شوند كه لیست جهیزیه آنها را شوهر امضاء نكرده است.

در این موارد، هر چند استرداد جهیزیه غیرممكن نیست، ولی احتمال این كه جهیزیه حیف و میل بشود.

بسیار است.

زنانی كه فاقد لیست جهیزیه با امضاء شوهر هستند و با شوهر خود اختلاف پیدا كرده‌اند، بهتر است از آنچه به خانه شوهر برده‌اند، لیستی تهیه كنند و چنانچه فاكتورهای خرید هم دارند به لیست، ضمیمه نموده، همراه با استشهادیه‌ای كه ضمن آن شهود و مطلعین به موضوع شهادت داده‌اند تقدیم دادگاه كنند و «استرداد جهیزیه» را از دادگاه بخواهند.

البته در این حالت، انجام امور برای زن، مشكل خواهد بود و چنانچه شوهر از لیست بدون امضاء اقلامی را انكار كند، تكلیف اثبات مطلب به عهده «زن» است، ولی اقدام قانونی زن در این حالت هم بی‌اثر نیست و احتمال دارد جهیزیه خود را پیش از  آن كه حیف و میل بشود، پس بگیرد.

البته تقاضای صدور قرار تأمین خواسته در حالت اخیر هم ممكن است چاره  كار باشد و به نگرانی‌ها و دلواپسی‌های زنان، پایان بخشد.

راه‌ها و مراحل قانونی استرداد جهیزیه به ترتیب فوق است، اما دخترانی كه قصد و نظر دارند  جهیزیه به خانه شوهران خود ببرند  با توجه به افزایش قیمت‌ها و این كه حتی تهیه یك دست قاشق چای خوری در شرایط  اقتصادی موجود دشوار است، باید هنگام انتقال جهیزیه به خانه شوهر از جهیزیه خود، لیست دقیق تهیه كنند و تمام اوراق لیست را همراه با كاغذهای خرید به امضاء شوهر و خویشاوندان او برسانند تا در صورت بروز  اختلاف با سهولت بیشتری بتوانند حقوق خود را دستبرد و تجاوز مصون نگاه دارند. كه در غیر این صورت مجریان قانون نمی‌توانند در حدی كه مورد انتظار زنان است نسبت به حفظ جهیزیه آنها اقدام كنند.

یك نكته: زنان باید در لیست جهیزیه، نوع و جنس هر قلم از كالا را دقیقاً بنویسند چون در غیر این صورت اگر مثلا نوع كریستال از یك ظرف یا نوع مشابه و شیشه‌ای آن تعویض بشود یا فرش دست باف با فرش ماشینی معاوضه گردد، نمی‌توانند برای اثبات ادعاهای خودشان، دلایل و مدارك قانع‌كننده ای ارائه دهند و در نتیجه حقوقی مسلم آنان، تضییع می‌شود.

قابلیت صحی برای ازدواج

ماده 1041- نكاح قبل از بلوغ ممنوع است.

تبصره- عقد نكاح قبل از بلوغ با اجازه ولی صحیح است. بشرط رعایت مصلحت مولی علیه.

ماده 1042- حذف شده است.

ماده 1043- نكاح دختری كه هنوز شوهر نكرده اگر چه به سن بلوغ رسیده باشد موقوف به اجازه پدر یا جد پدری او است و هر گاه پدر یا جد پدری بدون علت موجه از دادن اجازه  مضایقه كند دختر می‌تواند با معرفی كامل مردی كه میخواهد به او شوهر كند و شرایط نكاح و مهری كه بین آنها قرار داده شده به دادگاه مدنی خاص مراجعه و به توسط دادگاه مزبور مراتب به پدر یا جد پدر اطلاع داده شود و بعد از 15 روز از تاریخ اطلاع و عدم پاسخ موجه از طرف ولی دادگاه مزبور میتواند اجازه نكاح را صادر نماید.

قرآن برای دستیابی به سعادت است كه به اموری اشاره می كند كه می‌توان از آنها به عنوان عوامل بیرونی و درونی اتحاد و انسجام یاد كرد. از آنجایی كه روش و هدف واحد به عنوان اصلی ترین مؤلفه های اتحاد و اتفاق مطرح می باشد و امت و جامعه بی آن، تحقق وجود نمی یابد، قرآن مسئله پذیرش كامل دین اسلام را به عنوان مهمترین عامل اتحاد در انسجام برمی شمارد، قرآن از عدم پیوستگی درونی انسان‌ها به عنوان مانع مهم اتحاد نام می برد و از مردمان می خواهد تا با تزكیه نفس و پیروی اصول تقوی و تقویت هنجارهای اجتماعی اتحاد را در جامعه گسترش دهند. تأكید قرآن بر احسان، نیكوكاری و انفاق و دیگر رفتارهای پسندیده و معروف به عنوان تأكید بر عوامل اتحاد است در نهایت قرآن اعتصام چنگ زدن به ریسمان الهی،‌ نظارت و كنترل همگانی و توجه به نقاط مشترك را عامل مهمی برای رهایی از تفرقه و ایجاد اتحاد و انسجام برمی شمارد.

در این تحقیق سعی شده به عوامل دیگری كه در ایجاد اتحاد و انسجام مسلمانان مؤثر است پرداخته و اهمیت اتحاد جامعه مسلمانان و آثار اتحاد و همبستگی نیز مورد بررسی قرار گیرد.

مقدمه

دین اسلام منادی توحید و انسجام و وحدت و یگانگی است زیرا پیامبر اسلام از بعثبت تا وفات همواره در آموزش ها و تعالیم خود و در عمل، در جهت نفی تفرقه و اختلاف و تحكیم پایه های وحدت و همبستگی و اخوت و همدلی میان جامعه مسلمانان گام نهاده است. اتحاد و انسجام اسلامی در متن دین و محتوای تعالیم آسمانی قرآن و مكتب اسلام و همچنین در اعتقادات عمومی مسلمانان، جایگاه محكم و استواری دارد و در حد فریضه،‌ الزام آور و ضروری است. خداوند در آیات متعددی مسلمانان را به وحدت و انسجام و همبستگی سفارش نموده و از اختلاف باز می دارد: «و اعتصمو بحبل الله جمیعاً و لاتفرقوا» همگی به رشته دین خدا چنگ زده و راه های متفرق نروید.

بنابراین بزرگترین محور وحدت و انسجام، دستورات الهام بخش خداوند در قرآن كریم است كه به وسیله پیامبر اعظم (ص) به مسلمانان ابلاغ شده است. سرپیچی از دستورات خداوند شرك محسوب شده و مایه اختلاف و تفرقه می شود و علت اصلی تفرقه میان مسلمانان در عدم پیروی از دستورات الهام بخش الهی است. در عصر حاضر امام خمینی (ره) وحدت كلمه را ضروری ترین نیاز برای مسلمانان معرفی نموده است. سپس مقام معظم رهبری (مدظله العالی) با حساسیت ویژه ای در طول سال های ولایت و رهبری خویش، خط مشی ها و نقطه نظرات كلیدی و راهبردی را جهت انسجام و وحدت مسلمانان بیان فرموده اند كه توانسته است به میزان بسیار تعیین كننده ای مخاطرات و توطئه ها و دسیسه های شوم استكبار جهانی را به حداقل كاهش دهد با توجه به گستردگی موضوع، بررسی تمام ابعاد موضوع در یك مقاله نمی گنجد. اما در این نوشته به دلیل رعایت اصل اختصار و همچنین كاربردی بودن بحث شمه ای از دیدگاه اسلام (قرآن، نهج البلاغه، نهج الفصاحه و غررالحكم) در ارتباط با اتحاد و انسجام اسلامی بررسی می شود.

اهداف تحقیق:

هدف كلی:

شناخت دیدگاه اسلام درباره اتحاد و انسجام اسلامی

اهداف فرعی:

• تعریف اتحاد و وحدت
• دستیابی به تفاوت بین وحدت و اختلاف
• شناخت اركان اتحاد و همبستگی از دیدگاه اسلام
• تعیین آثار اتحاد و شناخت علل شكست اتحاد و ایجاد تفرقه میان مسلمانان

روش تحقیق:

مقاله تهیه شده به روش توصیفی و بر مبنای تحقیق كتابخانه ای تنظیم شده است. تحقیق كتابخانه ای از آن جهت دارای اعتبار می باشد كه می توان با اتكاء به یافته های قبلی دیگران مطالب نو، آموزنده و بدیع ارائه داد. بنابراین با مراجعه به قرآن، نهج البلاغه، نهج الفصاحه و غررالحكم و كتاب های مرتبط دیگر سعی در جمع آوری اطلاعات و سازماندهی آنها در نیل به اهداف مورد نظر شده است.

بنابراین تا زمانی كه به زنان كشورمان به عنوان نیمی از نیروی انسانی در روند توسعه توجه كافی معمول نگردد تحقق این آرمان، آرزویی محال به نظر می‌‹سد. بررسی نقش زنان در توسعه نشان می‌دهد كه زنان روستایی در گذشته و حال با انجام فعالیتهای مختلفی چون كشاورزی، دامداری، صنایع دستی و سایر صنایع روستایی و انجام وظایف خانه و بچه‌داری، نقش عمده‌ای در اقتصاد خانوار به عهده داشته‌اند.

در این تحقیق شواهدی به علاقه و توجه زنان روستایی منطقه تالش به انواع فعالیتهای موجود روستایی و گسترش آنها و حفظ محیط زیست منطقه خودشان اشاره شده است. بر این نكته نیز تاكید شده كه تنها زمانی می‌توان از زنان روستایی توقع توجه به منابع محیط زیست و بالا بردن سطح زندگی را داشت كه برای تامین نیازهای اولیه و ابتدایی آنان چاره‌ای اندیشیده شود، خصوصاً آگاهی دادن درست از طریق بالا بردن سطح سواد.

مقدمه:

جغرافیای انسانی در دهه‌های اخیر دستخوش تحولات مهمی گردیده كه این تغییرات نه تنها در روش بلكه در محتوا ظهور یافته است. در این راستا مطالب جدیدی مطرح شده و عناوین تازه‌ای اتخاذ گردیده است. یكی از موضوعات بالقوه قدرتمندی كه در تحقیقات میدانی جغرافیا در حال ؟؟ نما می‌باشد بر مسایل مربوط به زنان و تقسیم كار جنسیتی تاكید می‌ورزد ضرورت طرح اینگونه سوالات از یك سو ناشی از آگاهی فزاینده جغرافیدانان در جهت بكارگیری قواعد و قوانین اجتماعی در تجزیه و تحلیلهای جغرافیایی بوده و از سوی دیگر به این دلیل بوده است كه جهت انجام اصلاحات لازم برای رسیدن به چهارچوب عملی و نتیجه‌گیری صحیح از مسایل خاص اجتماعی- فضایی الزاماً بكارگیری ابزارها و تكنیكهای خاص این علم ضرورت می‌یابد.

بدین منظور در سال 1984 اولین كتابی كه با دیدگاه جغرافیا و جنسیت تدوین شده بود به چاپ رسید این كتاب در حال حاضر خارج از چاپ می‌باشد.[1]

ظهور علاقه‌ها و توجه بیشتر به شناخت موقعیت زنان در جغرافیای بریتانیا عمدتاً در اواخر 1970 آغاز گردید. در ایالات متحده و بریتانیا ابتدا در جهت برخورداری زنان و دسترسی برابر آنان به منابع از جمله اشتغال تاكید بیشتری صورت می‌گرفته و در پی آن زنان در تحقیقات جغرافیایی توجه بیشتر را كسب نمودند.[2]

به دنبال آن به سرعت یك جغرافیای ؟؟ واضحتری توسعه یافت كه نه تنها بر موارد مطالعه جغرافیا بلكه به روش به كار رفته برای سازماندهی این دانش به منظور جلب نظرات بیشتر به امور زنان با دید انتقادی می‌نگریست. این انتقادات بیشترین بحثها را در طی 15 سال در توسعه جغرافیا برانگیخته است.[3]

جغرافیدانان ؟؟ مدت زیادی این مساله را كه در نظم حاكم توسط مردان نتایج جدی را در بر داشته و اینكه چه چیزی به عنوان دانش جغرافیای واقعی به حساب می‌آید و هم چه كسی می‌تواند چنین دانشی را گسترش دهد، مورد بحث قرار داده‌اند. آنها اصرار داشتند كه جغرافیا یك سری فرضیات نامعین درباره اینكه مردان و زنان چه كاری انجام می‌دهند و اینكه آن نظمی كه بر فضاها، مكانها و چشم‌اندازها متمركز شده یك نظم مردانه است را مطرح می‌كند.

با توجه به مسایل مربوط به زنان مانك و هانس[4]در مقاله‌ای روشنگر نه تنها بر اتخاذ دیدگاهی جغرافیایی بر چنین نظراتی تاكید داشته بلكه بر ضرورت موقت كردن انتقالی را كه بر اساس نظر مولفین توسط انحرافات بوجود آمده در جریان فمنیستی غیر قابل دسترس شده است اقرار ورزیده‌اند.

این اشتباه خواهد بود كه گمان شود جغرافیدانان بطور كلی با مسایل زنان درگیر نیستند، هر چند كه در واقع غالب كارهایشان در مورد زنان آشكارا به سمت مردان گرایش می‌یابد، برای مثال در مطالعه مسایل مهاجرت اگر نویسندگان و مولفین مهاجرت زنان را نادیده می‌گیرند و تنها به این فرض ساده كه توده عظیمی از مهاجرت در پی ازدواج صورت می‌پذیرد اكتفا می‌نمایند.

تحقیق حاضر تنها اقدام سطحی را برای پر كردن خلاء در تحقیقات جغرافیایی انجام داده و در جستجوی راههای برای تاكید بر مشاركت زنان در نواحی روستایی جهت دستیابی به توسعه همه جانبه می‌باشند شد سابقه این گونه تحقیقات در ایران نسبتاً جدید است. سالهای اخیر شاهدی بوده است بر انفجاری در مطالعاتی كه زنان و نقش آنان را در اقتصاد بررسی می‌نمایند. در غالب این مطالعات ضرورت تغییر نقش و جایگاه زنان در زمینه‌های وسیعتر اجتماعی مورد تاكید قرار گرفته است. اگر چه زنان شهری از سوی دانشمندان جامعه شناسی مورد توجه بیشتری قرار داشته‌اند، لیكن در اكثر موارد زنان روستایی علی‌رغم مشاركت فوق‌العادشان در زندگی اقتصادی عمدتاً مورد فراموشی قرار گرفته‌اند. زنان روستایی كه به پایین‌ترین قشر جامعه تعلق دارند شاید نامرئی‌ترین مشاركت كنندگان در فرایند اقتصادی باشند در حالیكه زنان شهری به لحاظ اینكه بیشترین ظهور را در زندگی اقتصادی خود دارند، نرخ مشاركت‌شان نیز در فعالیتهای اقتصادی بیشتر و بهتر برآورد شده است.

برخلاف نرخ مشاركت مردان به نظر می‌رسد مشاركت زنان نسبت به یك دسته از عوامل اكولوژیكی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی حساس باشد. حتی اصول بنیادی تقسیم كار جنسیتی نیروی كار نیز از ناحیه‌ای به ناحیه دیگر تغییر‌پذیر است بدین ترتیب ملاحظات فوق‌انگیزه اصلی برای مطالعه این مساله را فراهم ساخته است.

را به عنوان یك نقطه عطفی می‌پذیرند. این چهارچوب تحلیل در جریان كار خود دوركیم رشدی اساسی را طی كرد، اما مداوم پیرامون ماهیت سیستم اجتماعی و رابطه آن سیستم با شخصیت فرد تمركز داشت.

تفكر دوركیم غالباً ریشه در تاریخ روشنفكری فرانسه داشت. اگر به گذشته دورتری برگردیم، دكارت [فلسفه دكارتی] و رسو از همه مهمتر بودند و افراد دیگری كه در سالهای نزدیك به او بوده‌اند و در تفكر دوركیم اهمیت بسزائی داشته‌اند، سن سیمون و آگوست كنت و استاد وی فوستل دو كولانژ بودند. علاقه دوركیم به روشنفكران معاصر برجسته دیگر كشورها، ویژه آلمان و انگلستان، به طور موثقی ماهیت فرانسوی داشت: راجع به مسائل انسان و جامعه، و این به معنی تحقیر كردن اصالت تفكر فرانسوی نیست. اگر بگوییم آن تفكر یك موقعیت میانجی بین دو جناح اصلی گرایشات متفكر را در بر می‌گرفت. یعنی تجربه گرایی انگلیسی و كاركردگرایی و ایده آلیسم آلمان. به عبارتی صریح‌تر، جامعه شناسی مدرن حاصل تركیب عناصری هستند كه به برجسته‌ترین وجهی در آن دو سنت شكل گرفته‌اند و به نظر می‌رسد ماهیت میانجیگرانه‌اش در زمینه فرانسوی‌اش بوده است كه به دوركیم یك محل بارزی برای ابراز وجود دادند و جایگاه و نفوذ دوركیم به طور مؤثری در این تركیب كمك كرد.[1]

در نوشته‌ای كه پیش‌رو دارید سعی شده است تمام ابعاد دوركیم كه شامل زندگی شخصی و حرفه‌ای، ریشه‌های فكری، آثار دوركیم و مفاهیم كلیدی كه در هر اثر مطرح می‌شود، مورد بررسی قرار بگیرند. و نیز تأثیرات دوركیم بر نظام آموزش همگانی فرانسه و تأثیراتی كه وی بر رشته انسان شناسی و شاخه‌های این رشته داشته است. و از آنجایی كه بیشترین تأثیرات دوركیم بر انسان شناسی از طریق كتاب معروف وی تحت عنوان «صور بنیادین حیات دینی» بوده است. سهم بیشتری به بررسی این كتاب و مفاهیم ارائه شده توسط این كتاب داده شده است.

زندگی شخصی و حرفه‌ای دوركیم:

امیل دوركیم را باید به عنوان نخستین جامعه‌شناس دانشگاهی كشور فرانسه به شمار آورد. او اگر چه در امور اجتماعی فرانسه به سختی درگیر شده بود، اما سراسر زندگی‌اش تحت تأثیر كار دانشگاهی‌اش قرار داشت. دوركیم مرد دانشگاهی بود كه همكارانش هنوز وی را مهمان ناخوانده‌ای می‌دانستند كه می خواهد رشته‌ای را تدریس كند كه هنوز مشروعیت آن توجیه نشده بود.» (كوزر، 1382 : 204 و  205)

دوران زندگی دوركیم با بحرانی از تاریخ فرانسه و اروپا مقارن است. وی در 15 آوریل 1858 در اپینال واقع در لورن متولد شد و در 15 نوامبر 1917 در فرانسه- پاریس درگذشت. دوركیم از تبار یهودی بود و در خانواده‌ای متدین پرورش یافت، پدرش خاخام اعظم بود و زمانی از دوركیم انتظار می‌رفت كه پای بر جای  پای پدر بگذارد. وی بر آن شد كه از این سنت خانوادگی بگسلد و اعلام  كرد كه لااداری است؛ اما شخصیت سخت متأثر از پرورش اولیه و زندگی دقیق و منضبط اولیه باقی ماند. وی در 18 سالگی به پاریس رفت تا برای دانشسرای عالی درس بخواند.

در دانشسرا، در زمره گروهی از روشنفكران برجسته بود. دیری نگذشت كه علاقه وی متوجه حوزه فلسفه اجتماعی و سیاسی شد. در اكول نورمال سوپر یور پاریس، وی از دو تن از معلمانش، بوترو و فوستل دوكولانژ متأثر شد. بوترو وی را به مطالعه دقیق آثار كنت هدایت كرد. وی همچنین با مطالعه نوشته‌‌های رنوویه فیلسوف اجتماعی نوكانتی به فلسفه كانت علاقمند گردید. مضامین كانتی بعداً به دفعات در آثار دوركیم ظاهر شدند، او در صور بنیانی حیات دینی كوشید تا صورتی نظام یافته از «كانت گرایی جامعه‌شناختی» را به عنوان نظریه شناخت طرح بریزد.

وی بعد از فراغت از تحصیل، سالهای 1882 تا 1887 به تدریس  فلسفه پرداخت. و در این میان سال تحصیلی 86-1885 را در آلمان سپری كرد و به مطالعه تحولات معاصر در فلسفه اجتماعی و روانشناسی جمعی در آن كشور پرداخت. در آنجا به درك روشنتر چگونگی واقعیت اجتماعی و پیچیدگی ارگانیك و تحول آن نایل آمد. مقالاتی كه دوركیم در مورد تفكر اجتماعی آلمان نوشت به وی كمك كرد تا در سال 1887 مقامی در دانشگاه بوردو بدست آورد، این مقام دانشیاری علوم اجتماعی و آموزش بود. وی در همان سال ازدواج كرد. (گیدنز، 1363 : 12- 9) سالهای بوردو برای دوركیم یك دوره فعالیت كتاب بس آفرینشگرانه بود. او در این سالها یك رشته مقالات انتقادی مهم از جمله نقد تاب جامعه سنتی جامعه نوین فردیناند تونیس را منتشر ساخته و سخنرانی‌های افتتاحیه درسهایش را به صورت یك رشته مقالات به چاپ رسانده بود. در سال 1893، او از رسالة دكترایش به زبان فرانسوی تحت عنوان تقسیم كار و نیز از رساله لاتینی خود كه درباره منتسكیو نوشته شده بود، دفاع كرد. (كوزر، 1382: 209) انتشار قواعد روش جامعه‌شناسی كه در سال 1894 به صورت یك سلسله مقاله بود، باعث مشاجراتی شد. به دنبال قواعد، كتاب خودكشی در سال 1894 انتشار یافت و در آن دوركیم بر عهده گرفت كه مفید بودن برداشت خود از روش جامعه‌شناسی را با كار بستن آن به یك موضوع تجربی خاص نشان دهد.